Copernicus (Kopernik)

[bluemoon24]

Dinsel bağnazlıkla özgür düşünce hemen her dönemde çatışma içinde

olmuştur. Ortaçağ düşünce geleneğini kıran ilk bilimsel atılımın astronomide

ortaya çıkması bir bakıma doğaldı. Birkez, astronomide hiç bir alanda olmayan

bir bilgi birikimi vardı. Babillilerin göksel nesnelerin devinimlerine ilişkin

gözlemlerini, kuramsal düzeyde işleyen eski Yunanlıların astronomide büyük

ilerleme kaydettikleri bilinmektedir.17. yüzyıla gelinceye dek

egemenliğini sürdüren Ptolemy (Batlamyus) sistemi bu birikimin ürünüdür. Sonra,

Rönesans'la birlikte, astronomide ivedi çözüm gerektiren pratik sorunlar ağırlık

kazanmıştı. Bu sorunlardan biri denizde boylam hesaplanmasına ilişkindi. Bu ise,

öncelikle, güneşin izler göründüğü yolun doğru belirlenmesini

gerektiriyordu.Çözümü aranan bir diğer sorun takvime ilişkindi. M. Ö.

46'da oluşturulan yürürlükteki takvim yetersizdi. Örneğin, o takvime göre, bir

yıl 365 günden oluşuyordu (Oysa, şimdi bildiğimiz gibi yılın süresi bundan 11

dakika 14 saniye daha kısadır). Ne var ki, bu türden nedenler, doğruluğu

söz götürmez sayılan Ptolemy teorisinde köklü bir değişiklik için yeterli

olamazdı. Astronomlar çoğunluk kimi düzeltmelerle yer-merkezli sistemin

korunabileceği inanandaydılar. Nitekim, klasik dönemden beri kimi bilginlerce

önerilen güneş-merkezli sistem onların gözünde saçma olmaktan ileri bir anlam

taşımıyordu.Yerleşik sistem nerdeyse bağnaz bir inanca dönüşmüştü. Öyle

ki, ortaçağ sonlarına doğru Oresme ve daha sonra Cusalı Nicolas gibi bilginlerin

yönelttikleri ciddi eleştiriler hiç bir etki uyandırmadan kalır. Yeni

arayışların başladığı Rönesans'ta bile sistemin sarsılması kolay olmaz.

Copernicus'un daha öğrencilik yıllarında Ptolemy teorisine karşı içine

düştüğü kuşku ve doyumsuzlukta kendisini önceleyen eleştiricilerin, özellikle

hocası Novara'nın etkisi büyük olmuştur. Bologna üniversitesinde astronomi

profesörü olan Novara, kilisenin o sıra içinde olduğu görecel hoşgörüden de

yararlanarak, Ptolemy sistemine sert eleştiriler yöneltmekteydi. Biraz

önce de değindiğimiz gibi, Ptolemy sisteminin göksel olguları açıklamaya yönelik

salt bir teori olmaktan ileri bir niteliği, dinsel ya da ideolojik bir

bağışıklığı vardı. Sistem ortaçağ skolastik felsefesiyle bütünleşmiş, nerdeyse

resmi bir kimlik kazanmıştı. Eleştirilerin, ne denli yerinde ve tutarlı olursa

olsun, önemli bir etki yaratması beklenemezdi.Sistemin sarsılması

Rönesans'ın getirdiği yeni anlayışı, farklı kültür ortamını bekler. Rönesans

sanatta parlak bir atılım olduğu kadar, sonunda din, bilim, politika ve

ekonomide de geleneksel katı tutumları kıran, dünyaya yeni bir bakış açısı

getiren uzun süreli bir dönüşümdür. Copernicus'un şansı, üstün zekâ ve güçlü

öğrenme tutkusunun yanı sıra, her alanda yeni arayışların başladığı öyle bir

dönemde dünyaya gelmiş olmasıdır.Copernicus kimdi ve ne yaptı? Yalnız

bilimde değil, insanlığın dünya görüşünde de büyük bir devrime yol açan

çalışmasının kapsam ve niteliği neydi? Nicolaus Copernicus Polonya'nın

Torun kentinde üst-yaşam düzeyinde bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. On

yaşında iken babasını yitirdi; bir bilgin-papaz olan amcasının koruyuculuğu

altında büyüdü; aldığı eğitim daha çok teolojiye yönelikti. Ancak, Copernicus'un

ilgi alanı belli bir konuyla sınırlanamayacak kadar genişti. Ülkesinde Cracow

üniversitesini bitirdikten sonra İtalya'ya gider; Bologna, Padua ve Ferrara gibi

dönemin seçkin üniversitelerinde astronomi, matematik, hukuk ve tıp dallarında

altı yıl süren öğretim görür.Bir süre Roma'da matematik profesörlüğü

yaptıktan sonra ülkesine döner, kilisede üst-düzey bir görev üstlenir. Ayrıca,

çeşitli devlet hizmetlerini sürdüren Copernicus bir ara ülkesini dış ilişkilerde

diplomat olarak da temsil eder. Ne ki, onun asıl ilgi alanı astronomi idi.

Aralıksız otuz yıl süren bir çalışmanın ürünü baş yapıtı Göksel Kürelerin

Dönüşleri Üzerine arkadaşlarının ısrarı üzerine yayıma girer. Kitabının ilk

nüshası Copernicus'a yaşamının son günlerinde hasta yatağında ulaşır.

Sorumuza dönelim: Copernicus devrimi nedir, niçin önemlidir?

Copernicus işe koyulduğunda ortaçağ dünya görüşüne karşı çıkma gibi bir

niyeti yoktu. Aldığı eğitim temelde o görüşe dayanıyordu. Onun yapmak istediği

çeşitli yönlerden yetersiz bulduğu Ptolemy astronomisini matematiksel olarak

daha basit, kendi içinde uyumlu ve açıklama gücü daha yüksek bir sisteme

dönüştürmekti.Ptolemy teorisine göre, gökyüzü yıldızların çakılı

olduğu dönen bir küreydi; dünya bu kürenin merkezinde sabit bir konuma sahipti;

çevresinde ay, güneş ve gezegenleri taşıyan iç içe bir dizi kristal küre vardı.

Tanrısal bir düzen diye imgelenen bu sistem, ayrıca insana evrenin merkezinde

olma onur ve gururunu sağlamaktaydı.Ne var ki, salt bilimsel açıdan

bakıldığında sistem gereksiz yere karmaşık olduktan başka tutarsızdı. Sistemde

birbirini tutmayan bir takım varsayımlar, ayaküstü gereksinmelere göre

oluşturulan açıklamalar vardı. Benzetme yerindeyse, baş, gövde, el ve ayak gibi

her parçası başka bir yerden derlenmiş bir heykelin acayip görüntüsünü

sergiliyordu. Copernicus astronomiyi basitleştirme ve tutarlı kılma

girişiminde, kökü klasik çağa uzanan bir hipoteze başvurur (M. Ö. 3. yüzyılda

Aristarcus adında bir bilgin, şimdi güneş sistemi dediğimiz sistemin

merkezinde dünyanın değil, güneşin yer aldığını ileri sürmüş, ancak bağnaz

çevrelerin tepkisiyle susturulmuştu).Doğrusu, yalnız yerleşik öğretiye

değil sağduyuya da ters düşen bu hipotezin bilim tarihindeki devrimsel sonucunu

Copernicus'un öngördüğü kolayca söylenemez. Büyük olasılıkla, Aristarcus

hipotezi onun gözünde göksel sisteme geometrik uyum sağlayan bir basitleştirme

aracıydı. Nitekim, kitabın önsözünde önerilen yeni sistemin bilimsel doğruluğu

değil, salt matematiksel geçerliği vurgulanıyordu.Gerçekten, Copernicus

teorisinin, dünyanın sistemdeki yeni konumu dışında köklü bir değişiklik

içerdiği kolayca söylenemez. Bir kez sayılarını azaltmakla birlikte göksel

kürelere ilişkin varsayımdan vazgeçilmemiştir. Sonra, gezegenlerin

devinimlerinde düzgün çembersel yörüngeler izlediği görüşü korunmuştur. Üstelik

yeni teori de gözlemsel verilerle uyum bakımından kimi güçlüklerle karşı

karşıyaydı. Belki de biraz da bu nedenle 16. yüzyılın sonlarına gelinceye dek

teori beklenen ilgiyi görmez; Ptolemy sistemi yürürlükte kalır.

Bilindiği gibi, Copernicus teorisi iki temel varsayım içermektedir: (1)

Gezegenleri taşıyan göksel küreler dünyanın değil, güneşin çevresinde

dönmektedir; (2) Dünya merkezde sabit değil, kendi ekseni çevresinde günlük,

güneşin çevresinde yıllık dönüşler içindedir. Copernicus'u bu varsayımlara en

başta gözlemsel verilerin yönelttiği kuşku götürmez. Bunun çarpıcı bir kanıtım

şu sözlerinde bulmaktayız: Kanımca, ileri sürdüğüm ilkeler soruna büyük

bir basitlik getirmektedir. Ptolemy sisteminde olduğu gibi dünyayı merkezde

sabit varsayma çok sayıda küre varsayımına yol açmış, bu da sorunu içinden

çıkılmaz karışıklığa sokmuştur. Önerdiğim sistem ise, gereksiz ya da boş

varsayımlara gitmeksizin, bir çok gözlem verisini tek nedenle açıklamaya

elveren, gerçeği her yanıyla yansıtan bir sistemdir. Bu ussal yaklaşım

Copernicus'un çok iyi bilinen cephesi. Onun çoğu kez gözden kaçan bir başka

cephesi daha var! Aşağıdaki alıntıda Copernicus'un evreni ilkel

diyebileceğimiz büyülü bir dille betimleme yoluna gittiğini görmekteyiz:

Evrenin ortasında güneş taht kurmuştur. Bu görkemli tapınakta,

çevresindeki herşeyi bir anda aydınlatan güneş dediğimiz nur kütlesi için daha

saygın bir konum düşünülebilir miydi? Güneşi evrenin Lambası, Bilge yöneticisi

diye övenler olmuştur: Hermes Trismegutus'un gözünde O ışıldayan Tanrı,

Sophocles'in Elektra'sı için herşeyi gören yüce varlıktır. Güneş gerçekten

tahtına kurulmuş Sultan gibi, çevresinde dolaşan gezegenleri çocukları gibi

yönetir. Copernicus'un bu duygusal yanıyla bir tür gizemcilik olan,

teologların da paylaştığı bir felsefenin (Yeni-Platonculuk) etkisinde olduğu

söylenebilir. Ama öylede olsa kilisenin resmi öğretiye ters düşen bir görüşü hoş

karşılaması beklenemezdi. Ne ki, Bruno ve Galileo'ya gelinceye dek Katolik

kilisesi belirgin bir tepki göstermez. Oysa protestan liderler daha baştan

Copernicus'u kınama yoluna gitmişlerdi. Bu budala diyordu Luther, astronomi

bilimini altüst etme sevdasındadır. Oysa kutsal kitap arzın değil, güneşin

döndüğünü bize bildirmiştir.... Bir yeni yetme astrologa halk kulak versin,

olacak iş mi? Copernicus mistik eğilimlerine karşın bir astrolog değil,

gerçek bir astronomdu. Tarih onu 17. yüzyıl bilimsel devrimine yol açan

araştırma tutkusu ve atılımcı kişiliğiyle bize tanıtmaktadır.



Siyaset, Bilim Ve Tarih Bilinci (Doğan Özlem )The Benefits Of TreesEnerji TasarrufuAlternatif Ucuz Enerji KaynaklarıErozyonun Tanımı Ve ÇeşitleriDünyamızın HareketleriDoğalgazDeve KuşlarıTeknolojik CellatlarımızKüresel IsınmaÇimento İşkolu Ve SorunlarıAtmosferin Başlıca Gaz KirleticileriNükleer EnerjiYapay KristallerHyrogen Fuel  The Fuel Of FutureKentiçi Ulaşımı Ve Çevre SorunlarıPrcı HakkındaÇevre Kirliliği Ve SonuçlarıSivil SavunmaUluslararası Hukuk Ve Çevre