Dokuma ve Kumaş

[bluemoon24]

Bu alanda ilk kullanılan madde, ketendi.

Keten kumaş, uzun süre 'rakipsiz', 'kral kumaş' sayıldı. Büyükannelerimizin

sandıklarında bulunan elbiseleri hatırlamaya çalışmak, bunu kanıtlamaya yeter.

Yün de onun kadar eskidir, denilebilir. Bununla birlikte merinos yünüyle imal

edilenler ancak XVII. yüzyılda Fransa'da, sonra İngiltere'de yayıldı. Bu

sıralarda pamuklu kumaşlar biliniyor, pamuk da Kuzey Amerika'da XVII. yüzyıldan

beri ekiliyordu. Hatta zencilerin köle oluşlarının nedenini doğrudan pamuk

plantasyonlarına bağlamak gerekir. Çünkü bu duruma yol açan etken. Güney

Devletlerindeki pamuk ve şekerkamışı plantasyonlarında el emeğine duyulan

şiddetli ihtiyaçtı. Keten, yün ve pamuğa ipeği de eklemeliyiz. Yalnız

ipek, herkesin kullanabileceği bir madde değildi; hayat düzeni ne kadar

yükselirse yükselsin, ancak lüks maddesi olarak önem kazandı. İpek üretiminin en

büyük merkezi, Lyon idi. Ancak Edit de Nantes'ın geri alınmasından sonra

Protestanların çoğu başka ülkelere, özellikle İsviçre ve İngiltere'ye göç

ettiklerinden, atölyelerini de oralara taşıdılar. XVII. yüzyılda

Fransa'da dokuma sanayii önde gidiyordu. Yeni kurulan modern bir orduya yüz

binlerce üniforma yapımı dokuma sanayinin hızla gelişmesine yol açmıştı. 1685'te

1.500 işçi çalıştıran Van Robais Fabrikaları, 1720'de evde çalışan binlerce

işçinin yanı sıra 1.8UO işçi çalıştırmaya başladı, İngiltere'de dokuma sanayinin

önemi daha büyüktü. Yün işi ülkenin başlıca kazanç kaynağı olmuştu. (O kadar ki,

Lordlar Kamarasının başkanı yün bir çuvalın üzerinde otururdu.)

Toplumsal ve ekonomik önemine rağmen kumaş imalâtının ortaçağdan o güne

kadar büyük bir değişiklik geçirmemiş olması gerçekten anlaşılır gibi değil...

İplik çokluk evlerde öreke ya da çıkrıkla eğirilirdi; hatta bu, yaşlı kızların

geleneksel uğraşısıydı. iplik elde edildikten sonra da antik tezgâhlarda

dokurlardı. Cilâlı Taş Çağı'ndan bu yana gerçekleştirilen tek yenilik, Leonardo

da Vinci'nin icadı (1490), mekiğin kullanılmasıydı. Atkı ipliği, mekiğin içine

yerleştirilmiş bir çubuğun üstüne sarılmaktaydı. Zincir iplikleri birbirlerinden

uzaklaştıklarında, dokumacı açılan kanala bir uçtan mekiği sürer, öteki uçtan

çekerdi. Zincir iplikleri yine birbirlerinden uzaklaşır, dokumacı çıkrığı

yeniden atar, böylece sürüp giderdi.Bu 'ömür törpüsü' işte, işçiler

enikonu ustalık kazanmış olacaklar ki, bir işçi yılda yedi top kumaş imal

edebiliyor, Van Robais Fabrikası bir partide 1200 top kumaş dokuyabiliyordu.

Böylesine bir ustalık, kişisel yeteneklere dayandığından verim son derece

düşüktü. Bu nedenle, kaliteden çok miktara önem veren İngilizler, üretimi

hızlandırmanın yollarını aramaya koyuldular. Bu yolu, 1733'te John Kay

buldu (1704-1764). icat ettiği bir aygıt sayesinde kordonla hareket ettirilen

mekik bir yuvanın içine giriyordu. Böylece mekik yalnız daha çabuk gidip

gelmekle kalmıyor, (hızından ötürü uçan mekik deniyordu.) dokumacının bir

elinin de serbest kalmasını sağlıyordu. Uçan mekiğin icadı hemen kaygı

verici bir sorun yarattı: Kumaşlar daha hızla dokunduğundan iplik kıtlığı

başgösterdi. Bu defa da iplik bükme işi ağır gidiyordu, öreke ve çıkrığın yerine

artık makine kullanmak zorunlu olmuştu. John Wyatt'ın öncülüğünü yaptığı böyle

bir makine, 1738'de Alman Ludwig Paul tarafından geliştirildi. Wyatt icat

etmenin zevkiyle yetinen alçak gönüllü bir insandı, yaptığı makine ilgi görmedi

ama, 1767'de James Hargreaves buna bazı değişiklikler getirerek bir kişinin tek

başına 120 iplik birden bükmesine elverişli bir makine yaptı ve buna kızı

Jennynin adını verdi. İşsiz kalmaktan korkan işçiler 'Jenny'ye karşı çıkınca

iflâs eden Hargreaves, fabrikasını kapatmak zorunda kaldı.Bir başka

mucitin, dokuma tarakları fabrikatörü Thomas Highs'in de durumu bundan daha

parlak olmadı, icat ettiği dokuma makinesi, wateroframe (1768) elle değil de

hidrolik çarkla işlemesi bakımından gerçek bir ilerleme kaydettiği halde başarı

kazanamadı; ama hiç değilse küçük bir iplik imalcisi olan Samuel Crompton'un

(1753-1827) dikkatini çekti. Crompton, Highs'in makinesinin bazı öğelerini

Jenny'ninkiyle birleştirdi; böylece Mııle Jenny adiyle tanınan 'melez' bir

makine ortaya çıktı (1774). Hayli alay ve kıskançtık konusu olmakla birlikte,

aslında muslin dokumaya bile elverişli, ince ve sağlam iplikler

eğiriyordu.Mule Jennynin yararlan öylesine ortadaydı ki, iplik

imalatçıları benimsemek zorunda kaldılar. Ama kazancını başkası cebe indirdi...

Richard Arkwright (1732-1792) adlı açıkgöz bir iş adamı gittikçe artan

kumaş talebi karşısında, öncekileri aşan mükemmellikte bir tezgâh imal etmeyi

kafasına koydu. Böylece hem Mule Jenny, hem de Waterframein özelliklerini

birleştiren bir tezgâh çıktı ortaya. Arkwright hemen işe girişerek fabrikalar

kurdu ve seri imalâta başladı. Sonunda kraldan soyluluk unvanı alacak kadar

zengin oldu. XVIII. yüzyılın sonlarında halk, ona ulus çapında yüce

zanaatçılardan biri gözüyle bakıyordu. Arkwright öldüğünde, dokuma

sanayii ters yönde yeni bir devrim geçirmekteydi. Bu defa da dokumacılar,

fabrikalardan taşan ipliği tüketemeyecek kadar ağır çalışıyorlardı. İplikçiliğin

hızını izleyebilmek için dokuma tezgâhlarının makineleşmesi zorunlu hale

gelmişti. Uçan mekik bile şimdi kaplumbağa kadar yavaş geliyordu. Bu iş, içli

şiirlerin yazarı, Edmond Cartwright adlı bir papazı (1743-1823) iyice sarmıştı.

Sonunda bir çözüm yolu bulmadı da değil: El tezgâhının dört hareketini

birleştirdi; Watt'ın sanayide yeni yeni kullanılmaya başlanan buharlı

makinesiyle hareketini sağladı (1785). Cartwright yetenekli, iyi niyetli bir

insandı. Bu nedenle olacak, Arkwright'ın tersine iflâs etti ve sonunda

Parlamentonun ulusal armağan olarak 1809'da sunduğu parayı kabul etmek zorunda

kaldı.



Siyaset, Bilim Ve Tarih Bilinci (Doğan Özlem )The Benefits Of TreesEnerji TasarrufuAlternatif Ucuz Enerji KaynaklarıErozyonun Tanımı Ve ÇeşitleriDünyamızın HareketleriDoğalgazDeve KuşlarıTeknolojik CellatlarımızKüresel IsınmaÇimento İşkolu Ve SorunlarıAtmosferin Başlıca Gaz KirleticileriNükleer EnerjiYapay KristallerHyrogen Fuel  The Fuel Of FutureKentiçi Ulaşımı Ve Çevre SorunlarıPrcı HakkındaÇevre Kirliliği Ve SonuçlarıSivil SavunmaUluslararası Hukuk Ve Çevre