sigara strese neden olur mu?

[PSİKO]

Sigara Strese Neden Olur mu?



Sigara içmek ile stres arasındaki ilişki uzun zamandır tartışma konusu olmuştur. Sigara içen yetişkinler, sigaranın rahatlamalarına yardımcı olduğunu söyleseler de; paradoksal bir biçimde sigara içmeyen kişilere göre biraz daha fazla stresli olduklarını belirtmektedirler. Stres ve sigara içimi arasındaki pozitif bağlantı, sigara içen ergenlerde de görülmektedir. Sigarayı bırakan kişilerin, stres düzeylerinde azalmalar meydana gelmektedir. Bilimsel sonuçlar sigara bağımlılığın stresi arttırdığını göstermesine rağmen, neden sigara içenler sigaranın streslerini azalttığını söylemektedir?



Bu makalenin amacı, sigara içimi ve stres arasındaki ilişki ile ilgili bilimsel sonuçları, öncelikle sigara içen yetişkinler ve ergenler için değerlendirmek ve daha sonra sigara bırakma aşamasında nelerin olduğuna yer vermektir.



Sigara İçenler Yetişkinlerde Sigara ve Stres İlişkisi



Sigara içenlerin bir çoğu, sigaranın kendilerini rahatlattığını ve duygu kontrolünün sigara içme nedenlerinden biri olduğunu söylemektedir. Ikard, Gren, ve Horn (1969) araştırmalarında, sigara içenlerin % 80’nin sigara içmek ile ilgili “keyif verici” ve “ rahatlatıcı” şeklindeki olumlu cümlelere katıldığını belirtmiştir. Anket kullanılan araştırmalarda, sigara içen çoğu kişi “ kendimi gergin veya üzgün hissettiğimde sigara içmek beni rahatlatır”, “sigara beni yatıştırır” şeklindeki cümlelere katıldığını belirtmiştir. Bu sonuçlar, sigaranın duygu kontrolüne yardım etmek gibi bir işlevi olabileceğini göstermektedir. Warburton (1992, p. 57) araştırmasında, sigaranın kaygı ve öfke duygularını yatıştıran bir işlevi olduğunu göstermiştir. Fakat, sigara içenler, kısa bir süre önce sigara içmemişlerse olumsuz duygular, veya sigarayı bıraktıktan sonra stres düzeylerinde artma, gerginlik gibi duygular belirtmektedirler. Aslında; sigara içimi sırasında hissedilen olumlu duygular, sigaradan uzak durmaktan kaynaklanan olumsuz hislerin yok olmasıdır.



Sigara içenlere gün içindeki duyguları sorulduğunda, genellikle tekrarlayan duygu değişimleri belirtmektedirler. Sigara içerken normal duygu durumu ve sonra sigaralar arasında artan stres (O’Neil & Parret, 1992). Bu duygu değişimleri tiryakilerde daha fazla görülmektedir. Sigara içenlerin stres düzeyleri sadece sigara içtikten hemen sonra, sigara içmeyenlerin stres düzeyleri ile eşittir. Ayrıca, sigaradan mahrum kalmış ve kalmamış kişilere sadece tek bir sigara içme izni verildiğinde, duygu durumunda iyileşme sadece mahrum kalmış kişilerde görülmüştür. Bu da gösteriyor ki, sigaranın duygu durum üzerindeki olumlu etkileri, sadece mahrum kalmışlığın yarattığı olumsuz etkilerin tersine çevrilmesidir (Schacter, 1978).



Sigaralar arasında tekrarlayan negatif duygular, sigara içenlerin normale göre, biraz daha fazla günlük stres yaşadıklarını göstermektedir. Nikotin bağımlılığı, stresin bir nedenidir. Birçok anket çalışması, sigara içenlerin içmeyenlere göre biraz daha fazla stres yaşadıklarını gösterdi. İngiltere’de, yaklaşık 9000 kişi ile yapılan bir çalışmada, sigara içmeyenlere göre daha fazla sayıda sigara içen kişi sürekli stres ve gerginlik altında olduğunu belirtmiştir. (Warburton, Revell, & Thompson, 1991).Vardiyalı çalışan erkekler üzerinde yapılan bir araştırma, sigara içen erkeklerin daha çok stres yaşadıklarını göstermiştir (Jones & Parrot, 1997).



Sigaraya Başlama ve Ergenlikteki Stres



Eğer nikotin bağımlılığı stresi arttırıyorsa, ara sıra sigara içenler, düzenli sigara içme paterni geliştirdiklerinde, stres düzeylerinde artma beklenir. Bilimsel sonuçlar, bu modele uygunluk göstermektedir. Kanadalı okul çağındaki 1684 çocukla yapılan araştırma sonuçlarına göre, sigara tiryakileri, sigara içmeyenlere oranla daha fazla kaygı, endişe, sinirlilik belirtmişlerdir (Mitic, McGuire, & Neumann, 1985). Britanya okullarındaki ergenlerle yapılan çalışmalarda, en az stres hiç sigara içmeyen grupta, biraz daha fazla stres ara sıra sigara içenlerde, en fazla stres ise düzenli olarak sigara içenlerde görülmüştür. Amerikan ergenlerinden, iki yıl öncesini düşünerek, sigara içme alışkanlıklarındaki değişiklikleri ve duygu durumlarındaki değişikleri belirtmeleri istenmiştir. Bulgulara göre, sigara içme alışkanlığında, durumsal sigara içmeden, düzenli sigara içmeye geçişle birlikte duygusal sıkıntılarda artış olmuştur (Hirschman, Leventhal, & Glynn, 1984). İki yıllık bir çalışma da, daha sık sigara içen çocukların stres düzeylerinde artış görülmüştür (Willis, 1986). Okul çağındaki kız çocuklara sigara içerken nasıl hissettikleri sorulduğunda, düzenli sigara içenler, sigara içerken kendilerini daha sakin hissettiklerini ama içmediklerinde mahrumiyet tepkileri gösterdiklerini söylemişlerdir. Mc Neill,(1991) göre, sigara içtiğinde sakinleşme ve içmediğinde olumsuz tepkiler gösterme, sigara içmeye başlamanın ilk yılında mevcut olabilir.



Sigarayı Bırakma ve Stres



Sigara içmek, stres düzeyini arttırıyorsa, sigarayı bırakmanın da stres düzeyini azaltması gerekir. Bu varsayım, bir çok çalışma tarafından doğrulanmıştır. U. S. Surgeon General’ın verdiği bilgilere göre, bazı çalışmalarda, geçmişte sigara içenler, bugün sigara içenlere göre, daha az stresli çıkmışlar, bazı çalışmalarda ise iki grup arasında fark bulunamamıştır fakat hiçbir çalışmada geçmişte sigara içenlerin, bugün sigara içenlerden daha stresli olduğu bulunmamıştır (Davis, 1990). Boylamsal çalışmaların sonuçları, sigarayı bıraktıktan sonraki birkaç haftanın olumsuz duygularla geçtiğini fakat daha sonraki dönemde olumlu duygu değişimleri olduğunu göstermektedir. Hughes (1992) çalışmasında, sigarayı bırakma sonrasındaki birkaç gün içinde öfke, kaygı ve rahatsızlık hislerinde artış buldu. 14 günlük seans sonrasında, grubun ortalama duygu skorları normale döndü ve daha sonrasında olumlu duygularda artışlar başladı. Cohen & Lichtenstein (1990) herhangi bir yardım almadan sigarayı bırakmaya kalkan kişileri izlediler ve bu kişiler 6 ay boyunca, düzenli olarak algılanan stres ölçeğini doldurdular. Sigarayı bırakmakta başarısız olanlar, değişmeyen yüksek stres düzeyleri belirttiler. Buna karşılık, sigarayı bırakmakta başarılı olanların, stres düzeylerinde devamlı bir azalma görüldü. Diğer boylamsal çalışmalar da bu sonuçları pekiştirmektedir. Parrott (1995) sigarayı bırakanların, 3 ay sonrası stres düzeylerinde biraz düşüş, 6 ay sonrasında ise ciddi düzeyde bir düşüş bulmuştur. Carey, Karla, Halperin, Richard (1993) sigarayı bırakan Avusturalya’lıların stres düzeyinde düşüş bulmuştur. West ve Hajek (1997) sigarayı bırakmanın kaygı skorlarında düşüşle sonuçlandığını bulmuşlardır. Fakat, bir çalışmada, sigarayı bırakanların duygu durumunda herhangi bir değişikliğe rastlanamamıştır ve hatta bazı kişiler duygu durumlarında, sigara içtikleri zamanlara göre bozulmalar olduğunu belirtmişlerdir. Fakat bu çalışmadaki, yoksunluk biyokimyasal olarak kontrol edilmemiştir ve kişiler birkaç sigara içebilmelerine rağmen sigarayı bırakmış sayılmışlardır.



Sigara ve Stres Arasındaki İlişkiye Dair Geleneksel Açıklamalar



Stres ve sigara arasındaki ilişkiye dair geleneksel açıklamalar sigaranın stresi azalttığı yönünde. Sigara içen kişiler sigara içtiklerinde rahatlamış, nikotinden uzak kaldıklarında ise gergin hissediyorlar. Bu önemli bir soruyu gündeme getiriyor. Neden sigara içen kişiler nikotin olmayınca gergin hissediyorlar?. Bu sorunun iki muhtemel cevabı var gibi gözüküyor. Sigara içen kişiler yapısal olarak nevrotikler veya gerginlikleri ve stresleri sigara içmekten kaynaklanıyor.



İlk açıklamayı destekleyen bazı araştırmalarda, araştırmacılar sigara içen kişilerde normalin üzerinde nevrotiklik skoru buldular (Gilbert, 1995). Bu sonuçlara göre, sigaranın yapısal olarak kaygılı olan kişiler tarafından stresle baş etmek için kullanıldığı söylenebilir. Fakat bu varsayımla ilgili bazı sorunlar var. Bu sonucu destekleyen bilimsel kanıtlar yok. Ayrıca, hiç sigara içmemiş kişiler sigara içtiklerinde rahatlama değil, kaygı ve gerginlik bildirmişlerdir (Newhouse et al., 1990). Ayrıca sigaranın gerginliği azalttığına dair nörokimyasal bir rasyonel de yoktur çünkü nikotin sempatik sisteme agonist bir kolinerjiktir (Davis, 1990). Nikotinin stresi azaltmadığı düşünülürse, nevrotiklik ve sigara kullanımı arasındaki en ufak bir bağlantıyı araştırmak gerekiyor. Muhtemel bir açıklama, nevrotik kişilerin bağımlılık geliştirmeye daha yatkın olduğudur. Diğer bir açıklama ise, nikotin bağımlılığı stresi arttırıyorsa, sigara içen kişilerin biraz daha nevrotikleşmesi mümkündür.



Nikotin Bağımlılığı Stresin Sonucu mu?



Sigaranın stresi arttırdığını biliyoruz. Düzenli sigara içen kişinin, ruh halinin stabil halde tutabilmesi için nikotine ihtiyacı vardır çünkü nikotin yoksunluğu gerginlik yaratabilir. Yoksunluk belirtileri, nikotin bağımlılığını anlamak için önemlidir. Nikotin ve diğer maddeler arasındaki en temel fark, nikotin alımı sırasında kişinin normal hissetmesidir. Düzenli sigara içenlerin nikotin seviyelerini belli bir düzeyde tutmaları gerekmektedir. Bu, uzun bir süreden sonra içilen sigaranın neden çok daha keyif verici olduğunu açıklamaktadır.



Sigara içenler düzenli sigara içmenin yokluk semptomların oluşmasını engellediğini fark etmişlerdir. Düzenli sigara içme ve ruh halini belli bir düzeyde tutma bir süre sonra koşullanır. Sigara öğrenilen bir davranıştır ve bırakmak bu nedenle zordur. Çoğu sigara içen kişi, sigarayı olumsuz duygularla baş etmek için kullanır (Schachter,1978). Fakat, bu yöntem kişiye zarar verebilir, çünkü kişi kendini rahatlamış hissettiği için problemini çözme girişiminde bulunmayabilir (Lloyd & Lucas, 1997). Sigara içen kişilerde sık rastlanabilen bu tür davranışlar, sigara içen kişilerin içmeyenlere göre neden daha çok stres yaşadığını açıklayabilir.



Sunduğumuz model bilimsel olarak araştırılması gereken bazı teorik ve pratik soruları beraberinde getirmektedir. Eğer sigara stresi arttırıyorsa, stres ve sigara arasındaki bağlantı nasıl bir bağlantıdır? Direkt, nedensel veya dolaylı? Sigara içenlerin, olumsuz duygularla sigara içerek baş etme yöntemi, sigara içenleri problemlerle baş etmede daha etkisiz hale getiriyor mu? Nikotin yoksunluğu sırasında olumsuz duygu durumların ortaya çıkmasında bireysel farklılıkların rolü var mı? Yoksunluk belirtileri, nikotin bağımlılığını açıklamakta ne kadar önemlidir? Shiffman’a (1989) göre, sigara bağımlıları, sigara içmediklerinde akut yoksunluk belirtileri gösteriyorlar fakat arada sırada sigara içen kişilerde bu belirtiler görülmüyor. Sigara içme şekilleri sosyoekonomik gruplara, cinsiyete, psikiyatrik duruma göre farklılıklar göstermektedir. Ayrıca, sigara içme yasaklarının etkileri nelerdir? Bağımlı kişilerde stres tepkilerinin artmasına neden olabilir mi? Fakat, madde kullanımı ve kullanma ihtiyacı kontekste bağlı olduğu için, bu politikalar arada sırada sigara içen kişilerin bağımlı hale gelmesini önleyebilir.



Referanslar



Carey, M. P., Karla, D. L., Carey, K. B., Halperin, S. & Richards, C. S. (1993). Stres and unaided smoking cessation:A prospective investigation. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 61, 831-838.



Cohen, S. & Lichtenstein, E. (1990). Perceived stres, quitting smoking, and smoking relapse. Health Psychology, 9, 466 – 478.



Davis, R. M. (1990). The health benefits of smoking cessation: A Report of the Surgeon General.



Gilbert, D. G. (1995). Smoking: Individual differences, psychopathology, and emotion. London, Taylor & Francis.



Hirschman, R.S., Leventhal, H. & Glynn, K. (1984). The development of smoking behaviour: Conceptualization and supportive cross sectional survey data. Journal of Applied and Social Psychology, 14, 184-206.



Hughes, J.R., Higggins, S.T. & Hatsukami, D. (1990). Effects of abstinence from tobacco: A critical review. Recent advances in alcohol and drug problems. New York: Plenum.



Ikard, F. F., Gren, D. E. & Horn, D. (1969). A scale to differentiate between types of smoking as related to the management of affect. International Journal of the Addictions, 4, 649 – 659.



Jones, M. E. E. & Parrott, A.C. (1997). Stress and arousal circadian rhythms in smokers and non smokers working day and night shifts. Stress Medicine, 13, 91-97.



Lloyd, B. & Lucas, K. (1997). Smoking in adolescence: Images and identities. London. Routledge.



McNeill, A.D. (1991). The development of dependence on smoking in children. British Journal of Addiction, 86, 589-592.



Mitic, W. R., McGuire, D. P. & Neumann, B. (1985) perceived stress and adolescents’ cigarette use. Psychological Reports, 57, 1043 – 1048.



Newhouse, P. A., Sunderland, T., Narang, P.K., Mellow, A. M., Fertig, J.B., Lawlor, B.A. & Murphy, D.L. (1990). Neuroendocrine, physiological, and behavioural responses following intravenous nicotine in non smoking healthy volunteers and in patients with Alzheimer’s disease. Psychoneuroendocrinology, 15, 471 – 484.



O’Neill, S.T. & Parrott, A.C. (1992). Stress and arousal in sedative and stimulant cigarette smokers. Psychopharmacology, 107, 442-446.



Parrott, A.C. (1995). Smoking cessation leads to reduced stress, but why? International Journal of Addictions, 30, 1509 – 1516.



Schachter, S. (1978). Pharmological and psychological determinants of smoking. Edinburg, Churchill – Livingstone.



Shiffman, S. (1989). Tobacco “chippers”: Individual differences in tobacco dependence. Psychopharmacology, 97, 539 – 547.



Warburton, D. M. (1992). Smoking within reason. Journal of Smoking Related Disorders, 3, 55-59.



Warburton, D. M., Revell, A. & Thompson, D. H. (1991). Smokers of the future. British Journal of Addiction, 86, 621 – 625.



Wills, T. A. (1986). Stress and coping in early adolescence: Relationships to smoking and alcohol use in urban school samples. Health Psychology, 5, 503-529.