pratik ilk yardım

[:angel:]

İLK YARDIMCI NASIL DAVRANMALIDIR?
1. İlk yardımcı sakin olmalıdır. Telaşa kapılmamalıdır.
2. Hasta ile onu sakinleştirecek şekilde yumuşak bir tonda konuşmalıdır.
3. Eğer hastaya müdahale edebilecek sağlık personeli varsa ilk yardımcı hemen
onun yardımcısı durumuna geçmelidir. Onun uygulamalarına karışmamalıdır. Onun is
teği doğrultusunda yardım etmelidir.
4. İlk yardımcı hiçbir zaman kendi can güvenliğini tehlikeye almamalıdır. Kendi
güvenliğini sağlayacak önlemleri öncelikle almalıdır. İlkyardımcının bilinçsizce kendi
hayatını tehlikeye atacak biçimde davranması yarar yerine zarar verecektir.
5. İlk yardımcı çevrede bulunan kişileri sağlık kuruluşlarına, itfaiyeye, polise
haber vermelerini sağlayacak biçimde organize etmelidir.
6. İlk yardımcı ilk yardım uygulamalarında öncelikleri çok iyi bilmelidir. Kalbi ve
solunumu durmuş bir hastada hayatı tehlikeye düşürecek bu durumların önlemini al
ması gerekirken yararsız başka uygulamalarla zaman kaybetmemelidir.
7. İlk yardımcı bölgesindeki sağlık olanaklarını ve kuruluşlarını iyi tanımalıdır. Ül
kesinin sağlık sistemi hakkında yeterli bilgiye sahip olmalıdır.
8. İlk yardımcı insan sağlığı ile ilgili bilgilerin en kolay değişebilir bilgiler olduğunu
10
kavramalıdır ve yeni bilgilerin ışığında bilgi ve davranışlarını değiştirmeye, kendini yenilemeye
hazır olmalıdır.
İLK YARDIMIN AMAÇLARI NELERDİR?
1. Yaşamı koruma ve sürdürülmesini sağlama
2. Durumun kötüleşmesini önleme
3. İyileşmeyi kolaylaştırma
İLK YARDIMDA TEMEL UYGULAMALAR NELERDİR?
İlk yardımın temel uygulamalarına ilk yardımın ABC'si denir. Hava yolu açılır, solunum
sağlanır, dolaşım etkinliği sağlanır.
İLK YARDIMIN ABC'Sİ
1. HAVA YOLUNUN AÇILMASI
2. SOLUNUMUN SAĞLANMASI
3. DOLAŞIM ETKİNLİĞİNİ SAĞLAMA
İLK YARDIMCI DURUMUN KÖTÜLEŞMESİNİ ENGELLEMEK İÇİN
1. Kanamayı durdurmalıdır.
2. Gerekli sargıları yapmalıdır.
3. Kırıkları hareketsiz hale getirmelidir.
4. Hastayı doğru ve rahat biçimde yerleştirmelidir.
KAZAYA UĞRAYAN KİŞİNİN KAZA ORTAMINDAN ÇIKARTILMASI
Eğer olay yerine kısa sürede ulaşabilecek profesyonel bir kurtarma ekibi varsa
onların katkısını sağlamak gerekir. Bilinçsiz çabalar yarar yerine zarar verebilir.
1. Doğal yol en uygun yoldur.
2. Kapı ile ilgili bütün imkanlar denenmesine rağmen açılamıyorsa bu kez camlar
kırılmalıdır. Cam kırıklarının etrafa saçılmamasına özen göstermelidir. Eğer bir aracın
içerisine cam kırıkları dağıldı ise aracın içerisine sürünmeden önce yere bir battaniye,
kilim vb serilmesi gerekir.

3.

Ters dönmüş bir arabanın içerisine girerken arabanın devrilmesini engelleye11

cek önlemler alınmalıdır.
4. Çıkartma işleminden önce ilk yardımın ABC'si sağlanmalı, hastanın baş ve boyununun
hareket etmemesi için çaba gösterilmelidir.
5. Hastayı sıkıştıran bölümler varsa ayrılmalıdır.

Vücuda, göze, karına, göğüse saplanan ağaç, demir, kanca, bıçak, ok vb çekilip
çıkartılmaz.
HASTA VE YARALILARIN TAŞINMASI

Hastanın taşınması ve elbiselerin çıkartılması sırasında:
1. Zorlayıcı, rahatsızlık verici hareketlerden kaçınmalıdır.
2. Yararı olmayan gereksiz uygulamalar yapılmamalıdır.
3. Hastanın zarar görmesi engellenmelidir.

Hasta taşımakla görevli kişi:

Hasta kaldırılırken daima dizden eğilip doğrulmalıdır. Belden eğilme ve kaldırma
hareketi yapılmamalıdır.
Sedye ile taşınırken güçlü kişiler hastanın baş tarafındaki saplardan tutmalıdır.
Sedye ile taşıma sırasında bir kişi komut vermelidir. Komut sol -sağ, sol-sağ biçiminde
değil, iç-dış, iç-dış olarak verilmelidir.

Aşağıda değişik taşıma yöntemleri görülmektedir:

[:angel:]

Yaralılar nasıl taşınmalı?
1.

Kalça, omurga ve bacak kırığı olan, bilinci açık hastalar sırtüstü ve düz taşınır.
2. Şokta ve baygın olan hastalar bacakları kaldırılmış olarak taşınır.
3. Taşınırken kapalı kalp masajı ve yapay solunum yaptırılanlar düz yatar durum
da taşınır.
4. Komada ya da bilinci kapalı durumda olanlar koma yatışında yarı yüzüstü du
rumda taşınır.
5. Astımı ve nefes darlığı olanlar dik oturur durumda taşınır.

BİLİNÇ KAYBI VE KOMA

Bilinci kapalı kişilerde beş duyu ile algılama ortadan kalkar, ileri derecedeki bilinç
kapanmasında ağrılı uyaranlara da cevap veremez. Sözgelimi kişi ağrılı bir uyarandan
kaçınmak için bacağını çekemez.
1. Yardım isteyemez.
2. Dikkatli değerlendirilmeyecek olursa hastanın öldüğü sanılabilir.

3. Nedene yönelik tahmin hayat kurtarıcı olabilir.
4. Kolayca zarar görebilir.
16
17
5. Solunum yolu tıkanmış olabilir.
6. Hasta kusabilir ve kusmuk solunum yollarına kaçabilir.
7. Gözünü yabancı cisimlerden korumasını sağlayan refleks mekanizma ortadan
kalkmıştır.
8. Öğürme refleksi ya da öksürük mekanizması çalışmayabilir.

Bilinci kapalı bir hastada
1.

İlk olarak hava yolu açılır.
2. Solunum yapıyorsa koma duruşuna getirilir.
3. Solunum yapmıyorsa yapay solunum başlanır ve nabız kontrol edilir.
4. Kalp de durmuşsa kapalı kalp masajı ile birlikte yapay solunum sürdürülür.

5. Kalp ve solunum geri döndükten sonra koma yatışına getirilerek sağlık kurulu

[:angel:]

SOLUNUM YOLU TIKANMASI

Eğer hava yolları tıkanacak olursa oksijen akciğerlere ulaşamaz.

SOLUK BORUSUNA YABANCI CİSİM KAÇMASI

Hava yoluna yabancı sert bir cisim kaçtığında hasta birden bire konuşamaz hale
gelir. Soluk alamadığını belirten işaretler yapar. Elini, başparmakla işaret parmağı

boynu kavrayacak biçimde çenesinin altına götürür. Aşırı abartılmış görünümlü ancak
etkisiz solunum çabaları görülür.
En iyi yöntem elle baskı yöntemidir. Karnın üst kısmına ya da göğüs üzerine
baskı yaparak adeta bir yapay öksürük oluşturmaya çalışılır.

Karnın üst bölümüne baskı yöntemi
SOLUK DURMASI

Kimi zaman solunum herhangi bir nedene bağlı olarak durabilir. En sık nedeni
hava yolu tıkanıklığıdır. Bazı ilaçların aşırı dozda alınması, elektrik çarpması, inme,
kalp durması solunumun durmasına neden olabilir.
Kişinin solunumu değerlendirilirken ağız ve burnun önüne ayna tutulması, ince
bir iplik tutulması, yanağın hastanın ağzına ve burnuna yaklaştırılması, göğüs kafesinin
kabarıp kabarmadığının incelenmesi gibi yöntemlerden yararlanılabilir.
Solunumu duran kişiye solunumu geri dönünceye kadar yaptırılan solunuma
yapay solunum (suni solunum) denir. Solunum durmasında gaz zehirlenmesi, yangın,

19

vb durumlar etkense hastanın hemen o ortamdan uzaklaştırılması gerekir.
Solunumu duran kişiye tekniğine uygun olarak kendi soluk havamızı üfleyerek
veririz. Solunumla aldığımız havanın içerisindeki oksijenin tamamını kullanmayız. Solunumla
attığımız havadaki oksijen bir diğer kişinin oksijen gereksinimini sağlamaya
yeterlidir.

YAPAY SOLUNUM:
1.

Hasta sert bir zemine sırt üstü yatırılır.
2. Ağız içi sıvazlanarak içerisinde kusmuk, toprak, yosun, kırık takma diş vb
varsa çıkartılır. Çene yukarı kaldırılırken, baş hafif arkaya itilir.
3. Ağızdan solunum yaptırmak için burun kapatılmalıdır.
4. Derin bir nefes alınır.
5. Ağız hastanın ağzına yerleştirilir. Ağız ilk yardım yapılacak kişinin ağzını kav
rayacak biçimde çapraz olarak yerleştirilir.
6. Göğüsün kabarmasına yetecek şiddette soluk verilir.
7. Baş yana çevrilerek yeniden soluk alınır.
8. Bu işlem 3-4 saniyede tekrarlanır. Bu uygulama hastanın kendiliğinden solu
numu geri dönünceye kadar sürdürülmelidir.

Yapay solunumun etkili olup olmadığını gösteren en önemli işaretler:

1. Göğüsün kabardığının ve indiğinin görülmesi
2. Üflerken hastanın solunum yollarının direncinin hissedilmesi
3. Soluk verirken hastanın solunum havasının hissedilmesi.
Soluk verirken göğsün kabarmasına yetecek kadar üflenmelidir.

Yanak hastanın yanağına yapıştırılarak yada bir ayna tutularak
solup alıp almadığı kontrol edilir.
Baş geriye gidince soluk borucu açılır.
Baş geriye gidince soluk ve yemek borularının durumu.
Önce ağız içindeki yabancı cisimler çıkartılır. Sonra baş geriye itilerek
solunum yolu açılır.

20

Ağızdan ağıza yapay solunum tekniği
KALP DURMASI

Kalp durması kalp atımlarının ortadan kalkması, kalbin işlevini yapamaz duruma
gelmesidir. Nabız alınamaz.

Nabız 3 parmakla kontrol edilir.

21

[:angel:]

Kalp masajı yapılırken:

1. Hasta sert bir zemine sırt üstü yatırılır.
2. Eğer bulunması zaman kaybına neden olmayacaksa hastanın ayakları altına
bir yastık konması kanın kalbe dönmesini kolaylaştıracaktır.
3. Göğüs kemiğinin alt üçte birinin üzerine el ayasının topuk bölümü yerleştirilir.
Diğer elin ayası onun üzerine çapraz olarak konur. Bir diğer yöntemde diğer elin par
makları alttaki elin parmak aralarından geçirilerek kenetlenir. Parmaklar hiç bir zaman
göğüse değmemelidir. En uygun nokta göğüs kemiğinin alt üçte birinin üzerinde orta
hattır. Alt göğüs çentiğinin iki parmak üzerindedir.
4. Dirsekler gergin tutularak kilitlenir. Uygulanan kuvvetin doğrudan göğüs üzeri
ne gitmesi gerekir. Dirsekler açılanmamalıdır.
5. Normal bir yetişkinde her darbede 4-5 santimetre bastırılması yeterlidir. Omuz
dan kuvvet uygulanarak göğüs kemiğine bastırılır daha sonra kuvvet kaldırılarak göğ

sün normal duruşuna dönmesi sağlanır.
6. Tek kişi yardım yaparken 15 kez göğüse baskı uygulanırken iki kez ağızdan
soluk verilir. Eğer bebeklere kalp masajı ve yapay solunum yaptırılıyorsa, yada aynı

işlem iki ilk yardımcı tarafından yaptırılıyorsa bu durumda 5: 1 oranı uygulanır. 5 kez
göğüse baskı yapılırken bir kez ağızdan soluk verilir.
7. Sabit ve ritmik uygulama esastır.
8. Ani hareketlerden ve düzensiz uygulamalardan kaçınılmalıdır.
9. Uygulamaya beş saniyeden fazla süre ara verilmemelidir.

Eğer bir kişi hem yapay solunum hem de kapalı kalp masajı yaptıracaksa:
1.

Havayolu açılır.
2. Solunum yoksa 5 saniyelik süre içerisinde iki uzun soluk verilir.
3. Kalp masajının hızı dakikada 80 -100 arasında olmalıdır. 15 kez kalbe baskı

iki kez ağızdan soluk vererek uygulama sürdürülür.
Eğer iki kişi birden ilk yardım yapıyorsa: beş kez kalbe baskı uygulanırken bir kez
aşağıdan soluk verilmelidir.
Kalp masajının etkili olup olmadığı ilk yardımcı tarafından şah damarından kontrol
edilebilir.
Bebeklerde kapalı kalp masajı ve yapay solunum yaptırılırken:

1. İlk yardımın ABC'si unutulmamalıdır.
2. Bebeklerin başı çok gerilmemelidir. Aşırı germe de solunum yolunu tıkayıcı

etki yapabilir. Boyun omurlarının zedelenmesine neden olabilir.

23

3. Üfleme yanaklar şişirilerek yapılır. Doğrudan ve şiddetle üflenmez.
4. Nabız kontrolü bilekten yapılır.
5. Baskı göğüs kemiğinin ortasına uygulanır.
6. Bebeklerde göğüs kemiğine bastırılırken iki parmak kullanılır.
7. Göğüs kemiği 2-3 santimetre bastırılır.
8. Oran 5: 1 olmalıdır. Yani beş kez göğüse baskı uygulanırken bir kez ağızdan
soluk verilir.

Kalbin göğüs kafesindeki yeri.
Elin kalbe yerleştirilmesi.
Kapalı kalp masajı için elin yerleştirilmesi.
Kapalı kalp masajında kalbin durumu.

İki kişi ile hem yapay solunum hemde kapalı kalp masajı yapılması.

24
25

Kalp masajının etkili olduğu şu belirtilerle anlaşılır.
1.

Göğüse basınç uygulanırken boyundan şahdamarı nabzının alınması

2. Hastanın renginin düzelmesi
3. Işık etkisiyle göz bebeklerinin daralması

4. Hastanın kol ve bacaklarında kendiliğinden hareketlerin olması.
5. Hastada iç çekme hareketlerinin görülmesi.
6. Kalp atımlarının başlaması.

SUDA BOĞULMA

Suda boğulanların ancak çok iyi yüzme bilenler tarafından tekniğine uygun olarak
kurtarılması gerekir. Yüzme bilmeyenlerin suda boğulanlara yardımcı olması mümkün
değildir. Can simidi atılması, bir dal uzatılması, batmayan bir cisim atılması yardımcı

olabilir. Yüzme bilmeyen bir ilk yardımcının kendi hayatını tehlikeye atmaması

gerekir.

Suda kişinin tutulması. Öbür kol serbest kalır.
Yüzme bilmeyenler suda boğulmalarda hayatlarını tehlikeye atmadan

yardımcı olmaya çalışmalıdır.

[:angel:]

ŞOK
Doku ve hücrelerin kanlanmasının ve kan dolaşımının bozulmasına bağlı

olarak bir çok hayati olayın ortadan kalkması durumuna şok denir.

Kalp infarktüsü,

şiddetli kanamalar, aşırı sıvı kaybı, büyük yanıklar, aşırı ishal, kusma karın içi iltihaplanmalarda,
karın ve başa şiddetli darbelerde, aşırı korku ve heyecanlarda şok görülebilir.
Yanık, karın ve göğüste büyük ezici yaralanmalar, şiddetli ağrıya yol açan
bütün diğer durumlar şok nedeni olabilir. Allerjik reaksiyonlar, alkol ve kimyasal madde
zehirlenmeleri, karın içerisindeki organların yırtılmaları diğer önemli nedenler arasındadır.

Şokta huzursuzluk, endişe, aşırı derecede susama, ağız kuruması, bulantı ve
kusma, göz kararması, derinin soğuması, nabızın zayıf ve hızlı olması, solunumun yüzeyel
ve hızlı olması genel bulgulardır. Giderek bilinç düzeyi değişik derecelerde kapanmaya
başlar. Kan basıncı düşer. Yukarıdaki bulguların herhangi biri şok olasılığını

akla getirir getirmez şokla ilgili düzeltici müdahalenin başlatılması gerekir.
1. Kanama durdurulur.
2. İlk yardımın ABC'si yerine getirilir.
3. Eğer imkan varsa hastaya oksijen verilir.
4. Hastanın ayakları altına bir yastık konularak kaldırılır. Ayaklar çok (azla yükseltilmemelidir.
Eğer ayaklar yükseltildiğinde hastada solunum sıkıntısı başlıyorsa hemen
indirilmelidir.
5. Şoktaki hastaya ağızdan bir şey verilmez. Eğer çok susuzluk hissetmekte ise
ağzın ıslatılmış pamukla nemlendirilmesi mümkündür.
6. Battaniye ile sarılarak hastanın üşümesi engellenmelidir. Hasta hiç bir zaman
sırtına, beline, yanlarına sıcak su torbaları konarak ısıtılmaz. Bunlar kullanılması gerekiyorsa
yatağın altına konulur. Hasta bütün olarak ısıtılmalıdır.
7. İlk yardımcı bir kaç dakikada bir hastayı ilk yardımın ABC'si yönünden değer
lendirmelidir.

Sıcak çarpmasında hasta serin bir yere yatırılır. Şok varsa, şokla savaşılır.

27

KANAMALAR

Kanama doğrudan vücut dışına yada vücut boşlukları içerisine olabilir. Dış kanama
kesilere darbelere bağlı olarak meydana gelebilir.
En basit ve en etkili belki de en istenir kanama kontrolü sargı bezi ile baskı uygulamaktır.
Kanayan bölgenin üzerine mikropsuz gazlı bez bohçaları konularak üzerine
elle yada sargı ile baskı uygulanır. Eğer mikropsuz sargı bezi yoksa eldiven, eşarp,
tülbent gibi malzemeler de kullanılabilir. Kullanılan malzemenin temiz olmasına özen
gösterilmelidir.

Bazı kanamalarda kanama yeri
üzerine kalın gazlı bez bohçası

konarak sıkıca sarılması kanamayı

durdurur.
Sargının açılması

Köprücük kemiği
Boyun

Kol

Bacak
Bazı damarlar için basınç noktaları.

28

TURNİKE YA DA BOĞUCU SARGI UYGULANMASI

Turnikenin daima bütün yollar denendikten sonra başvurulması gereken bir uygulama
olduğu unutulmamalıdır. Turnike mekanizma olarak doğal bir yöntem sayılamaz.
Eğer diğer bütün yolların denenmesinden sonra kanamanın durdurulması mümkün
olamazsa turnike yada boğucu sargı uygulamasına başvurulabilir.

Değişik turnike yöntemleri olabilir. Turnike enli olmalıdır. Zorunlu durumlarda turnikeye
başvurulur. Lastik, kendir, kablo turnike olarak KULLANILMAZ. Sargı bezi,
üçgen sargı, çarşaf parçası vb. turnike olarak kullanılabilir.

Turnikenin alttaki dokuları ezme, damar ve sinirlere kalıcı zarar verme riski her
zaman vardır. Kullanılan turnikenin ince olmaması gerekir. Çamaşır lastiği, kendir,
ince ip, bakır kablo, tel kullanılamaz.

Turnikenin genişliğinin 7-8 santimetreden az küçük olmaması gerekir. Turnike
kola yerleştirildikten sonra yarım düğüm atılır. Sonra üzerine döndürücü çubuk yerleştirilir
ve tam düğüm atılır. Daha sonra bükülerek boğucu etki sağlanır. Döndürme ve sıkıştırma
işlemi kanama durana kadar yapılır. Daha fazla sıkılmaz.
Kimi zaman kan basıncı ölçüm araçlarının manşonları da turnike olarak kullanılabilir.
Eğer uzak mesafeye iletilecekse turnikenin 15 dakikada bir açılarak kola kan gitmesi
sağlanmalıdır.

İç kanamalar

Doğrudan darbe, ezici darbeler, kırıklar vb durumlarda, mide ülserinin yırtıldığı

durumlarda karın İçerisine ve göğüs içerisine kanama olabilir. Vücut boşlukları içerisine
olan kanamalara iç kanama denmektedir.

İÇ KANAMADA NE YAPILABİLİR ?

1. Hasta

[:angel:]

İÇ KANAMADA NE YAPILABİLİR ?

1. Hasta başı hafif aşağıda ayakları yükseğe kaldırılmış olarak yatırılır.
2. Boğazını sıkan şeyler, kravat, yaka düğmesi gevşetilir.

29

3. Hastanın rahatlatılmasına çalışılır.
4. Şok önlenmeye çalışılır.
5. İlk yardımın ABC'si yönünden gerekli İzleme ve müdahaleler yapılır.
6. Hastada başka yaralanmalar ve darbeler olup olmadığı değerlendirilir.
7. Eğer hastanın bilinci kapalı, solunum ve kalp atımları normalse hasta koma
yatışına getirilir.
8. Üzerine battaniye örtülerek üşümesi engellenir.
9. Kusmuğunda kan, ya da başka bir görünüm varsa sağlık kuruluşuna bilgi veri
lir. Mümkünse kusmuk örneği de birlikte götürülmelidir.
10. Hasta en yakın sağlık kuruluşuna iletilir.

SAÇLI DERİ KANAMALARI

Saçlı deriye gelen darbeler sıklıkla kesik ve ezilmeler sonucu önemli miktarda kanama
nedeni olur. Çünkü kıl dipleri kılcal damar ağı bakımından oldukça zengindir.
1. Saçlı deri kanamaları doğrudan basınç uygulanılarak kolayca kontrol edilebil
mektedir.
2. Eğer yaranın içerisinde kırık ya da yabancı cisim varsa yaranın üzerine doğru
dan basınç uygulanmamalıdır. Simit sargı konularak sağlık kuruluşuna iletilir.
3. ilk yardımın ABC'si yönünden hasta sürekli yakın izlemede tutulmak zorunda
dır.

Saçlı deri kanamalarında sargı (Andrew'den).
YARALAR

Açık yarada kanama varsa kanama kontrol edilmelidir. Eğer yara kirlenmişse bol
su ve sabunla yıkanır. Yara bölgesinin içerisine tentürdiyot vb. maddeler dökülmemelidir.
Yaranın içerisinde kırık kemik parçaları varsa bu kemik parçaları atılmaz. Eğer
yarada cam parçaları, batıcı maddeler varsa bunların üzerine baskı uygulanmaz. Simit
sargı konularak sağlık kuruluşuna iletilir.
Yaralanmalarda en tehlikeli etken tetanoz mikrobudur. Tetanos mikrobu yara böl30
gesinden vücuda girerek hastalık oluşturur. Tetanos etkeni sadece paslı cisimlerde
bulunmaz. Bu etkenin paketinden yeni çıkmış bir jilette de bulunması mümkündür.
Tetanosa karşı en etkili korunma tetanoz aşısı yapılmasıdır. Tetanos aşısı halk
arasında tetanos serumu ile karıştırılmaktadır. Tetanos aşısı koldan yapılmakta, herhangi
bir ağrı ve yan etki yapmamaktadır. Koruyuculuğu çok yüksektir. Yaralanma
tehlikesi olan herkesin tetanos aşısı olması gerekir.

YANGINDAN VE YANMAKTAN KURTARMA

Yanan kişinin ayakta durursa çıkan gazların solunum yollarına gitmesi, saçlarının
tutuşması kolaylaşır. Tutuşan bir kişinin hemen yere yatırılması ve kendi çevresinde
yuvarlanmasının sağlanması gerekir. Bu yangının sönmesini sağlayacaktır. Alevler bu
yolla çoğu kez söner. Alevsiz yanma ise kişinin hemen bir battaniye yada halıya sarılmasıyla
söndürülebilir.
Alevler söner sönmez bütün yanan elbiselerin hızla çıkartılması gerekir. Çıkartırken
mutlaka kesilerek çıkartılmalı, sıyrılarak çıkartılması engellenmelidir. Sıyırmaya
kalkışılacak olursa alttaki yanık dokununun daha büyük oranda zedelenmesine ve
zarar görmesine yol açılabilir.

Kızgın madde sıçraması

Yağ, katran, zift, gibi maddeler vücuda sıçradığında kızgınsalar derideki yakıcı

etkilerini soğuma dönemine kadar sürdürürler. Bu nedenle bunların sıçradığı kol ya da
bacağın hemen soğuk su içerisine sokularak uzun süre bekletilmesi gereklidir.

Vücuda asit, baz vb. yakıcı maddeler Yanıkta ağrının azaltılması için soğuk
döküldüğünde hemen bol su İle su yeterlidir. Diş macunu, salça ve
yıkamak gereklidir. diğer şeyler sürmek tehlikelidir.

Soğuk uygulanması

Yanan bölgenin beş dakika içerisinde soğuk suyla yada soğuk uygulanmasıyla
yanma derecesinin ve aşırı ağrının engellenmesi mümkündür.

31

YANIK VE HAŞLANMALAR

Yanıkta deri ve deri altı dokusunun sıcak ve sıcak su etkisiyle yada yakıcı bir etkenle
harabiyeti söz konusudur. Sıcak, yakıcı kimyasal maddeler, elektrik akımı yada
radyasyon bu etkiyi yapmaktadır.
Isıya bağlı yanıklarda:
1. Kişi yangından uzaklaştırılır.
2. Yanık üzerindeki bütün yanık elbise bölümleri çıkartılır.
3. Uygun havayolu sağlanır.
Yüz ve boyun yanıkları, solunum sıkıntısı, öksürük, siyah ya da kanlı balgam çıkarma
tehlike belirtileridir.
Yanıkta ağrının giderilmesinde sadece soğuk su musluğunun altına tutulması yeterlidir.
Özellikle sağlık kuruluşunun yakın olduğu durumlarda kabarcıklar patlatılmaz.
Kabarcıkların içerisindeki su mikropsuzdur ve patlatılmadıkça yaranın mikrop kapması

söz konusu olmayacaktır.
Üçüncü derece yanıkta yanık bölgesi üzerine steri! örtü örtülebilir.
Yanıklarda varsa hastanın yüzüğü, bileziği, kolyesi çıkartılır.
Hastanın kusma olasılığı yüksek olduğundan ağızdan bir şey verilmemelidir.
Ancak uzak mesafeye iletilecekse ılık içecekler verilebilir. Bu hastanın sakinleşmesi
koşuluyla mümkün olabilir.

Sönmemiş Kireçle Yanık

Sönmemiş kireç suyla karışınca yakıcı etki yapar. Bu yüzden tozları mümkünse
hemen fırça ile alınmalıdır. Sonra bol su ile aralıksız durulanmalıdır.

Göze Yakıcı Madde (Asit vb) Sıçraması

Göze herhangi bir yakıcı madde sıçraması halinde var olan bütün imkanla olabildiğince
büyük miktarda su ile durulanarak uzaklaştırılması gerekir.
Gözün suyla durulanması ve yıkanması en az yirmi dakika sürmelidir.

SARGI VE ATELLER

Sargılar kanama ve benzeri durumlarda kanama yerine basınç uygulamak, yarayı

dış etkilerden korumak için kullanılan bez araçlardır. Bez dışında bir madde kullanılırsa
sargı sözcüğünün önüne yapıldığı madde yada özelliği konularak isimlendirilir
(elastik sargı, alçı sargı gibi).
Eczanelerde rulo ve paket halinde satılan değişik enlerdeki mikropsuz (steril)

32

gazlı bezler bu amaçla kullanılır.
Sargı için kullanılacak bezin pamuklu, emici özellikte, seyrek dokunmuş, yumuşak
ve tiftik bırakmayacak cinsten olması gerekir.
Mikroptan arındırılmış olması esastır. Bandaj ise sargının yerinde tutulmasını

sağlamak üzere kullanılan malzemedir. Ülkemizde her ikisi için de sargı terimi kullanılmaktadır.
10x10 gazlı bezler, 22x90 santimetrelik katlanmış bezler bu amaçla kullanılabilir.
En önemli sargılardan birisi üçgen sargıdır. Üçgen sargı kare biçiminde, 70x70
veya 90x90 cm büyüklükte bir bezin köşeden köşeye kesilmesiyle yapılır.
Üçgen sargıların hem turnike olarak kullanılması, hem başa, kola, kalçaya vb.
sargı yapılması mümkündür. Bunlardan aynı zamanda simit sargı da hazırlanabilir.
Simit sargılar yaranın içerisinde batıcı özellikte bir madde olduğundan kuşkulanıldığı

zaman yada özellikle yara çevresine baskı uygulamak ama yara üzerine baskıyı engellemek
istediğimizde kullanılan sargılardır.
Sargıların çok sıkı, çok gevşek sarılmaması gerekir. Ne zaman sargı yapılırsa
yapılsın el ve ayak parmakları açıkta bırakılmalıdır. Eğer el ya da ayak parmaklarında
uyuşma, karıncalanma, morarma gibi durumlar olursa sargının kan dolaşımını engelleyecek

kadar sıkı sarıldığı anlaşılmalıdır. Atel ya da alçılar için de bu uygulama geçerlidir.

[:angel:]

Kırıkta ilk yardımın esasları

Kırık kemik bütünlüğünün bozulmasıdır.
1. Kırık olup olmadığı belirlenmeden hasta yerinden oynatılmamalıdır. Eğer
hasta kırık bölgesi hareketsiz hale getirilmeden kıpırdatılmaya çalışılırsa kırık uçları
nın, kemiğe yakından ve paralel uzanım gösteren damar ve sinirleri kesilmesi tehlikesi
olacaktır. Bütün kas iskelet sistemi sorunlarında atele almak gereklidir.
2. Hastanın oturmasına, kendini sürüklemesine, sağa sola hareket etmesine izin
verilmez.
3. Kırıkta müdahale hastanın bulunduğu yerde yapılmalıdır. (Hemen oradan
uzaklaştırmayı gerektiren, hastanın ve ilk yardımcının hayatını tehlikeye düşüren bir
durum yoksa)
4. Hasta taşınmadan önce kırık bölgesi hareketsiz hale getirilmelidir. İki yandan
tahta destekle kırığın iki tarafından bağlanarak kırık hareketsiz hale getirilebilir. Gere
ğinde bacak kırıklarında olduğu gibi sağlam ve kırık bacak araları desteklenerek tahta
at ellerle birlikte bağlanabilir.
5. Kırık bölgenin ötesinde nabız, duyular ve kanama kontrol edilmelidir.
6. Açık kırıklarda kanama varsa kanamanın kontrol edilmesi gerekir.
7. Kırık bölgelerinde kopmuş kemik parçalan varsa dokunulmaz.

Kas iskelet sistemi ile ilgili darbelerde atele alma nedenleri:

1. Hareketi engelleyerek kırık varsa çevre yapıların zedelenmesini önlemek
2. Ağrıyı azaltmak
3. Kapalı kırığın açık kırık haline gelmesini engellemek

4. Kanama ve şişlik varsa azaltmak

ÇIKIKLAR

Eklemi meydana getiren kemiklerden birisinin herhangi bir etki sonucu normal
yerinden çıkmasına çıkık adı verilmektedir. Çıkıklarda başlıca bulgular:
1. Ağrı, özellikle hareketle çok artar.
2. Yapısal şekil bozukluğu görünümü
3. Hassasiyet
4. Şişlik (Erken dönemde olmayabilir)
5. Hareket kısıtlılığı yada hareketin bütünüyle ortadan kalkması olarak sıralanabi
lir.
Çıkığın anatomik yapıyı iyi bilen kişiler tarafından yerine oturtulması gerekir.
Eğer bu yapıyı iyi bilmeyen deneyimsiz kişilerce oturtulacak olursa eklemin bozulmasına,
bağların incinmesine neden olunabilir. Omuz çıkığında olduğu gibi alışkanlık çıkığı

ortaya çıkabilir. Alışkanlık çıkığında eklem herhangi bir sarsıntı ve ufak bir zorlanmada

yuvasından çıkar. Tesbit edilmeli, hekime iletilmelidir.

[:angel:]

BURKULMALAR

Bir eklem hareket sınırın ötesinde zorlanmaya uğradığında eklem bağlarında yırtılmalar
ve kopmalar olabilir. Sıklıkla ayak bileği ve dizde meydana gelebilir. Ağrı, hassasiyet,

şişlik, bazan morluk olabilir. Ağrı nedeniyle eklem hareketlerinde kısıtlılık olur.
Tesbit edilmeli, hekime iletilmelidir.

BAŞ VE BOYUNDA DARBE VE YARALANMALARDA İLK YARDIM

Kafadan, burundan, kulaktan su ve kan gelip gelmediğine bakılmalıdır. Göz çevresinde
gözlük gibi morarma olup olmadığı da önemlidir. Başa darbe geldiğinde, bayılma
olması, gözbebeklerin büyüklüğünün birbirinden farklı olması çok önemlidir. Uyku
hali, nabız yavaşlaması zaman geçirmeden sağlık kuruluşuna iletmeyi gerektirir.

Kafa yaralanmalarında hastanın durumunun değerlendirilmesinde kullanılabilecek
en İyi gösterge bilinç düzeyidir.
Kafa ve beyin zedelenmelerinin belirtileri:

1. Başta şiş ve çarpma izinin olması

2. Darbeden sonra bilinç kaybı olması

3. Püskürür biçimde kusma
4. Göz bebeklerinin büyüklüklerinin farklı olması

5. Devam eden baygınlık hali
6. Nabızın zayıflaması

Kırık olmasa bile bilinç düzeyinde değişik derecelerde bozulma, nabzın dakikada
60'ın altına düşmesi, acil tıbbi tedavi gerektiren durumlardır.

Boyun kırığı

Boyuna şiddetli darbe, boyun üzerine düşme boyun hareketlerinin olmaması

boyun kırığından kuşkulandırmalıdır.
Boynu üzerine düşen, boynuna darbe gelen herkeste boyun kırığı akla gelmelidir.
Boyun kırığına yol açan en önemli nedenlerden birisi de ani frenlerdir. Ani frenler
sırasında boynun hızla öne ve arkaya hareket sonucu boyunda kırık meydana gelebilir.
Boyun kırıklarında hastanın boynunun mutlaka boyunlukla desteklenmesi ve hareketinin
engellenmesi gerekir.
Boyun kırığı olan hastayı yerinden oynatmayınız. Çünkü kırık boyun omurlarının
oynatılması önemli bir siniri keserek solunumun yeniden düzelemeyecek biçimde durmasına
ve hastanın ölmesine neden olabilir. Boyun kırığı olanlar ancak bu konuda eğitim

görmüş olan sağlık personelince taşınmalıdır.

[:angel:]

VÜCUT BOŞLUKLARINA YABANCI CİSİM KAÇMASI VE VÜCUDA YABANCI
CİSİM SAPLANMASI
Kulağa yabancı cisim kaçması

Kulağa yabancı bir cisim kaçması halinde eğer bitkisel bir madde ise (fasulye,
nohut) su ile ıslatılmamalıdır. Şişerek çıkması güçleşebilir ve ileri derecede zarar verebilir.
Sağlık personeli bunu kolayca çıkartacaktır.
Daha önceden aktığı bilinen bir kulağa hekim muayenesi olmaksızın hiç bir sıvı

damlatılmaz.
Kulağa canlı bir böcek kaçması durumunda kulak deliğinin önüne karanlık bir ortamda
el feneri tutulması yardımcı olabilir. Kulak tarafına yatılması yarar sağlayabilir.
Başparmağın girebileceği yerden öteye hiç bir yabancı cisim kulağa sokulamaz.
Kulak karıştırılması tehlikelidir. Sağırlığa ve önemli merkez sinir sistemi iltihaplanmalarına
neden olabilir.

Karın ve göğüse, göze ya da diğer bölgelere yabancı cisim saplanması

Vücuda saplanan yabancı cisimler çekilip, çıkartılmaz.

Karın ve göğüse, kollara, göze yabancı cisim saplanması halinde çekip çıkartılmaz.
Eğer çok uzunsa ucu kesilir ve çevresi simit sargı ile desteklenerek hareketi önlenir.
Daha sonra sağlık kuruluşuna iletilir. Saplanırken kesen kesici araçları çekerken
de keseceği unutulmamalıdır. Göze saplanan cisimler de kesinlikle çekilip çıkartılmaz.
Ancak uzmanlarca ve ameliyathanede çıkartılan yabancı cisimler organın göreceği zararı

en aza indirir. Sadece yanağa saplanan yabancı cisimler ağız içerisine ileri derecede
kanama yapıyorsa ve bu solunum açısından tehlikeli ise çıkartılabilir. Bunun dışında
vücudun neresine saplanırsa saplansın yabancı cisimler çekip çıkartılmaz.

Olta saplanması

41

Eğer ele ve vücudun herhangi bir bölümüne olta saplandı ise sapı kesilir, ucu itilerek
derinin bir diğer bölümünden kancalı kısım dışarı çıkartılır. Daha sonra dışarı

çıkan kancalı kısım çekilerek olta dışarı çıkartılmış olur.

Oltanın çıkarılması

ZEHİRLENMELERDE İLK YARDIM

Zehirlenmede en çok çocuklarda görülmektedir. Zehirli etkisi olabilecek maddeleri
çocukların ulaşamayacağı yerlerde tutmalıdır.
Zehirlenme en önemli konulardan birisi zehirlenen kişinin hastaneye ya da sağlık
kuruluşuna götürülürken çevresindeki ilaç, kutu, kusmuk örneği vb'nin de birlikte götürülmesidir.
Çünkü bazan zehirleyici maddenin tanınması özgül antidotunun kullanılması

olanağı verir ve zaman kazandırır.
Zehirlenmeyle ilgili ilk yardımda yapılacak en önemli uygulama zehirin mümkün
olduğunca sulandırılması ve vücuttan dışarı çıkartılmasıdır. Bu kusturma ile sağlanacaktır.

ANCAK BAZI DURUMLARDA KUSTURMA ÇOK TEHLİKELİDİR:

1. Hastanın bilinci kapalı yada yarı uykulu halde ise kusturulmaz.
2. Hastada havale varsa kusturulmaz.
3. Hasta yakıcı madde içti ise kusturulmaz. Çünkü kusmuk çıkarken yanma dere
cesi artacaktır.

4. Petrol ürünü içen hasta kusturulmaz. (Gazyağı, gazolin, çakmak benzini

[:angel:]

GAZ ZEHİRLENMELERİ

En sık görülen gaz zehirlenmesi karbonmonoksit zehirlenmesidir. Karbonmonoksit
renksiz ve kokusuz bir maddedir. Gazyağı, odun, ev İçinde mangal yakılması, şoh42

ben yanması, kömür, hatta doğal gaz yanması sırasında açığa çıkabilir. Özellikle bunların
oksijenden fakir ortamda yanmaları karbon monoksit oluşumunu kolaylaştırır.
Halk arasında kömür çalığı olarak bilinen mangalda yanan kömüre bağlı zehirlenmeler
de karbonmonoksit zehirlenmesidir.
Böyle bir durumda kişinin hemen karbonmonoksitin etkisinden kurtarılması ve
açık havaya çıkartılması gerekir. İlk yardımcının da karbonmonoksit zehirlenme riskine
karşı kendisini koruması şarttır. Hemen camlar açılmalı, acıtmıyorsa kırılmalıdır. Hasta
mümkün olan hızla ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Açık havaya çıkıldığında yada tehlikeden
uzaklaştırıldığında ilk yardımın ABC kuralı yerine getirilir.

YILAN SOKMALARI

Ülkemizdeki yılanlar genellikle zehirsizdir. Ancak herhangi bir durumda yılanın
bütün olarak sağlık kuruluşuna iletilmesi tanınması bakımından önemlidir.
Hastanın hemen sakinleştirmesi, sakin olarak yatırılması gerekir. Hastaya alkol
verilmemelidir. Yara bol su ile yıkanmalıdır. Derideki şişme olasılığına karşı bütün bilezik
ve yüzükler çıkartılmalıdır. Sokma bölgesindeki şişliğin üst ve alt kenarlarına 5 er
santimetre uzaklıktan turnike uygulanır. Bunun için lastik tüpler uygundur (Damar içi
iğne yapılırken kullanılan lastik tüpler). Bu turnikelerin toplardamar dolaşımını engelleyecek
ancak atardamar dolaşımını engellemeyecek sıkılıkta olması gerekir.
Hastanın yürümesine İzin verilmez. Isırılan kol ya da bacak atele alınır. Diş izleri
arasında uzunluğuna yarım santimetre derinliğinde ve bir santimetre uzunluğunda bir
kesi yapılır. Bunun için mikropsuz bir araç kullanılır.
Zorunlu olmadıkça ağız kullanılmadan buradan yeterince kanama sağlanır. Eğer
özel emici bir araç varsa o kullanılabilir (Balonlu basit emici araçlar).

HAYVAN ISIRIKLARI

Isıran hayvanın öldürülmeden bağlanması şarttır. Bu özellikle köpek ve diğer
evcil hayvan ısırıklarında önemlidir. En yakın sağlık kurutuşuna iletilerek verilen talimata
göre aşılama ve diğer uygulamalar yerine getirilir.
Isırık yerinin bol su ve sabunla yıkanması yarar sağlayacaktır. Bunun dışında
herhangi bir uygulama gerekmez.
Taşınırken ısırılan bacak atele alınmalı, hastanın yürümesine izin verilmemelidir.

ARI SOKMASI

Arı ve benzeri böceklerin sokması sonucu kaşıntı, kızarıklık, ağrı ve şişlik meydana
gelir. Bazı kişilerde 24 saate kadar gecikebilen allerjik reaksiyon olasılığı akıldan çıkartılmamalıdır.
Aşırı reaksiyon olan kişilerde böbrek fonksiyonlarının yakından izlenmesi
gerekir.

43

Eğer varsa iğnesi hemen çıkartılır. Bu çıkarma sırasında iğnenin ucunda olan
zehir kesesinin sıvazlanarak zehrin boşaltılmamasına özen gösterilmelidir. Zehir kesesi
ile iğne arasından cımbızla tutularak çıkartmak en iyisidir.
Yara sabunlu su ile yıkanır. Ağrının kaldırılmasında buz uygulanması yararlı olabilir.
Çoklu sokmalarda, göz çevresi ve ağız çevresindeki sokmalarda hasta sağlık kuruluşuna

iletilmelidir.