İçindeki Devi Uyandır Kitabından Alıntılar

[Işıldayan Safir]

KARIŞTIRMA PATERNİ

Kaldıracınız yeterli. Şimdi güçsüzleştirici duyguları karıştırın, bir daha su yüzüne çıkamayacak hale getirin. Bunu okuduktan sonra, şu adımları atın:

1) Sizi bu kadar rahatsız eden durumu zihninizde görün. Onu bir film gibi görün. Canınızı sıkmayın. Yalnızca bir tek kere seyredin, olup bitenlerin hepsini görün.

2) Aynı tecrübeyi alıp bir karikatür haline getirin. Koltuğunuzda dimdik, yüzünüzde eğleniyormuş gibi bir sırıtma ifadesiyle oturun, tam soluklar alarak, filmi bu sefer sondan başa doğru seyredin. Biri size bir şey söylemişse, sözünü geri alışını, ağzından çıkan kelimeleri yutuşunu seyrediyor olacaksınız! Filmi geriye doğru çok hızlı tempoyla oynatın, sonra daha da hızlı olarak, bu sefer baştan sona oynatın. Şimdi renkleri değiştirin, herkesin yüzü gökkuşağı renklerinde olsun. Sizi özellikle üzen biri varsa, onun kulaklarını Miki Maus gibi, burnunu Pinokyo gibi uzatın. Bunu en az bir düzine kere yapın, ileri geri, yanlamasına, imajları o korkunç hızın ve mizahın yardımıyla karmakarışık edin. Bunu yaparken zihninizde bir de müzik yaratın. Belki en sevdiğiniz şarkı, belki bir tür çizgi film müziği. Bu acayip sesleri sizi üzen eski imajlara bağlayın. O zaman duygular kesinlikle değişecektir. Bu sürecin tümünün anahtarı filmi tersten oynatış hızınızla, olaya bağlayabileceğiniz mizah ve abartı düzeyidir.

3) Şimdi sizi rahatsız etmiş olan durumu düşünün, şu anda nasıl bir duygu verdiğine bakın. Etkin biçimde yapmışsanız, paterni artık bir daha size o olumsuz duyguları veremeyecek biçimde bozmuşsunuz demektir. Aynı şeyi, sizi yıllardan beri rahatsız eden şeylere bile uygulayabilirsiniz. Genellikle, olayın nedenini niçinini inceleyip analiz etmeye çalışmaktan çok daha etkin bir yoldur, zaten analiz etmek o olaya bağladığınız duyguları da değiştiremez. Göze fazla basit gözükse de, bir olayı etkin biçimde karmakarışık etmek çoğu durumda sonuç verir. Travma söz konüsü olmuş olsa bile. Neden sonuç verir? Çünkü duygularımızın hepsi, zihnimizde odaklandığımız resimlere ve onlara bağladığımız seslerle duygulara dayalıdır da ondan. Biz o resimlerle sesleri değiştirince, neler hissettiğimizi de değiştiririz. Bunu tekrar tekrar yapıp şartlanma haline getirmek, eski paterne dönmeyi zorlaştıracaktır.

Patern kırmanın bir yolu, o şeyi yapmayı kesmektir. Bir paterni tekrar tekrar uygulamayı keserseniz, kurduğunuz doğal bağ yolu zamanla yok olacaktır. Nöral bağ bir kere kurulunca, beyin oraya bir yol inşa eder ama o yol kullanılmadı mı, yeni baştan ot bürür. Her konuda olduğu gibi, kullanmadığınız zaman kaybetmeye başlarsınız.

Şimdi artık sizi geri tutan paterni kırmış olduğunuza göre, önünüz açıktır, bir adım daha atıp ilerleyebilirsiniz...

[Işıldayan Safir]

DEĞİŞİM İNCELEMELERİ

Nancy Mann tarafından yapılan bir istatistiksel araştırma, uyuşturucu bağımlısıyken bundan kurtulan insanlardaki rehabilitasyon düzeyini incelemiş, bu çok karmaşık değişim alanında bile, eskisinin yerine konan yeni davranışların çok önemli bir rol oynadığı ortaya çıkmıştır. Araştırmadaki ilk grup, alışkanlıklarından vazgeçmeye dış baskılarla zorlanmış, bu baskılar genellikle yasal sistemlerden gelmiştir. Kaldıraçtan söz ederken de gördüğümüz gibi, dış baskıların kalıcı etki getirdiğine pek az rastlanır. Bu kadın ve erkekler, tahmin edilebileceği gibi, baskı üstlerinden kalktığı anda, yani hapisten çıktıkları anda, eski alışkanlıklarına yeniden dönmüşlerdir.

İkinci grup ise bırakmayı gerçekten isteyenlerdir. Bunu kendi kendilerine yapmaya çalışmışlardır. Kaldıraçları esas olarak içten gelmedir. Sonuçta bunların davranışsal değişiklikleri çok daha uzun sürmüş, ilk kararlarından sonra iki yıl kadar bile sürebilmiştir. Bundan sonra yeniden eski alışkanlığa dönmeyi getiren neden, genellikle önemli miktarda strestir. Böyle bir durum olunca, acıyı zevke döndürme aracı olarak bir kere daha eski alışkanlıklarına dönmüşlerdir. Neden? Çünkü eski nöral yolun yerine bir yeni zevk kaynağı arayıp bulmamışlardır.

Üçüncü grup, alışkanlıklarının yerine yeni bir alternatif koyanlardır. Bu yenisi, onlara ilk başta aradıkları zevkli duyguları veren ya da belki kendilerini daha bile iyi hissetmelerine yol açan bir şey olmuştur. Birçoğu tatmin edici ilişkiler bulmuş, manevî bir uyanışa yönelmiş, ihtirasla sarılabilecekleri bir kariyer seçmiştir. Sonuçta birçoğu eski alışkanlığına hiç dönmemiş, yarıdan fazlasında da geriye kayış başlayıncaya kadar sekiz yıldan uzun zaman geçmiştir.

Uyuşturucu alışkanlıklarını temelli bırakabilen insanlar, NAC'ın ilk dört adımını uygulayanlardır. Bu yüzden bu kadar başarılı olmuşlardır. Ama ne yazık ki bazılarınınki ancak sekiz yıl sürebilmiştir. Neden? Çünkü NAC'ın beşinci ve çok kritik adımını uygulamamışlardır da ondan.

[Işıldayan Safir]

NAC MASTER ADIM 5

Yeni Paterni Yerleşinceye kadar Şartlandırın. Şartlandırma yarattığınız değişikliğin sürekli olmasını ve uzun vadeli olmasını sağlar. Bir şeye şartlanmanın en basit yolu, onu tekrar tekrar prova etmek, bunu nörolojik bir yol oluşana kadar sürdürmektir. Güçlendirici bir alternatif bulursanız, bunu tekrar tekrar yaptığınızı hayal edin, sizi acıdan çabucak kurtarıp zevke ulaştırışını görene kadar bunu sürdürün. Beyniniz bu yeni ve sonuç veren yolu sürekli olarak görüp tanısın, asosiyasyonu kursun. Bunu yapmazsanız, eski paterne yine dönersiniz.

Yeni ve güçlendirici alternatifi tekrar tekrar, çok büyük duygusal yoğunlukla prova ederseniz, kendinize bir yol oluşturursunuz, daha çok tekrarlar ve duygularla o yol sonuç alıcı bir otoyol olur, alışkanlık sayacağınız davranışlarınızdan biri haline gelir. Unutmayın beyniniz gerçekten olan bir şeyle, sizin zihninizde canlı biçimde hayal ettiğiniz şeyin arasındaki farkı bilemez. Şartlanma, otomatik olarak yeni yolda ilerlemenizi, eskiden saptığınız köşeleri görünce önünden hızla geçmenizi sağlar. Hattâ oralara sapmak isteseniz bile zor gelmeye başlar.

Şartlanmanın gücünü ne kadar övsek yetmez. Geçenlerde okudum, Boston Celtics'in harika Larry Bird'ü bir meşrubat reklamına çıkıyormuş. Reklam filminde bir basketi ıskalaması gerekiyormuş ama yapamıyormuş. Iskalayıncaya kadar dokuz basket kaydetmiş! Yıllar içinde kendini işte böyle şartlamış. O top eline geldiği anda, otomatik olarak onu çembere sokacak paterne giriyor. Eminim ki Larry Bird'ün beyninde o hareketle ilgili bölgeyi inceleseniz, bir hayli kalın bir nöral yol bulursunuz. Sizin ve benim de, yeterince tekrarlarla ve duygusal yoğunlukla, istediğiniz davranışı kendimize şartlayabileceğimizi çok iyi anlamanız gerekir.

Bundan sonraki adım, yeni davranışınızı takviye etmek için bir program yapmaktır. Başarınız karşılığında kendinizi nasıl ödüllendirebilirsiniz? Bir yıl sigarasız yaşamayı beklemeyin. Bir gün içmeyince, kendinize bir ödül verin! Kırk kilo verene kadar da beklemeyin. Hatta yarım kiloyu bile beklemeyin. Tabağınızı içinde yiyecek varken şöyle uzağa itebildiğiniz an, kendi sırtınızı tıpışlayın.

Kendinize bir dizi kısa dönemli amaçlar koyun. Her birine ulaştıkça, hemen kendinizi ödüllendirin. Bedbin ve kaygılıysanız, her eyleme geçişinizde, nasılsın diyen birine her gülümseyişinizde, "Çok iyiyim" sözünü her söyleyişinizde, kendinizi mutlaka ödüllendirin, çünkü uzun süreli başarı için gereken ilk adımları atmaya başlamışsınız bile. Böylece sinir sisteminiz değişikliğe çok büyük zevkleri bağlamayı öğrenir.

Kilo vermeye çalışan insanlar, sonucu genellikle öyle çarçabuk göremezler. Zaten öyle bir iki kilo vermekle de hemen Elle Mcpherson ya da Mel Gibson olacak değilsiniz. Bu nedenle, belli bazı eylemleri gerçekleştirdikçe ya da olumlu duygusal ilerlemeler kaydettikçe kendinizi ödüllendirmeniz gerekir. Örneğin en yakın McDonalds'a koşmak yerine, blokun çevresinde koşmak gibi. Eğer bunu yapmazsanız çok geçmeden kendinize, "Evet, yarım kilo verdim ama hâlâ şişmanım. Bu iş yıllar sürecek. Yolum öyle uzun ki..." demeye başlarsınız. Ardından da bu kısa dönem özürlerini, kaçamak oburluk günleri izler.

Takviye'nin gücünü anlamak, yeni paterni şartlandırma sürecini hızlandıracaktır. Ben son zamanlarda çok iyi bir kitap okudum, şartlanma konusunu adam akıllı incelemek isteyenlere tavsiye edebilirim. Adı Köpeği Vurmayın! Yazarı da Karen Pryor. Bu kitapta hayvan davranışlarını değiştirmekle ilgili bazı basit teknikler var ki, benim yıllardır insan davranışlarını değiştirirken öğrendiklerime çok benziyor. Esas şaşılacak şey hayvanlarla insanların, eylemlerini güden güçler bakımından ne kadar benzer oldukları. Şartlanmanın esasını bilince, seçtiğimiz kaderi yaratacak güçlerin kontrolünü elimize alabiliyoruz. Hayvanlar gibi, koşulların hükmünde yaşayabiliriz tabii. Ya da o kuralları öğrenir, kendi tam potansiyelimizden yararlanmakta kullanırız. Pryor bu kitabında, yıllar boyunca hayvanları eğitirken acıyı kullanmayı nasıl öğrendiğini anlatıyor. Arslanlar için kırbaç ve sandalye, atlar için kamçı, köpekler için tasma... Ama yunuslarla çalışmaya başladığında işler zorlaşmış, çünkü onlara acı vermeye çalıştığı zaman yüzüp uzaklaşmışlar! Bu durumda o da, olumlu takviye eğitimi'nin dinamiğini çok daha iyi kavramak zorunda kalmış.

[Işıldayan Safir]

"Eğitimin yapamayacağı hiçbir şey yoktur. Hiçbir şey, onun ulaşamayacağı yerde değildir. Kötü ahlâkı iyiye çevirir; kötü ilkeleri yok edip iyilerini yaratır; insanı melek düzeyine yükseltir."
MARK TWAİN

Her tür "Başarı Şartlanmasının ilk düzenleyici ilkesi, takviye gücüdür. Sizin de, benim de bilmemiz gerekir ki, kendimizi herhangi tür bir davranış ya da duyguyu sürekli üremeye yönelteceksek, şartlanmış bir patern aratmalıyız. Paternlerin hepsi takviyenin sonucudur, özellikle de duygu ve davranışlarımızda süreklilik yaratmanın anahtarı, kesinlikle şartlanmadır.

[Işıldayan Safir]

TAKVİYE KANUNU

Sürekli olarak takviye edilen her duygu ya da davranış paterni, otomatik ve şartlanmış bir tepki haline gelir. Takviye etmediğimiz şeyler zamanla yok olur. Kendimizin ya da başkasının davranışını olumlu takviyeyle güçlendirebiliriz, yani istenilen davranış üretildikçe ödül veririz. Ödül bir övgü de olabilir bir hediye de, yeni bir özgürlük de, başka bir şey de. Ya da olumsuz takviye yaparız. Bu bir kaş çatışı olabilir, bir gürültü sesi olabilir, fiziksel ceza bile olabilir. Takviyenin ödül ya da ceza demek olmadığını anlamamız da çok önemlidir. Takviye bir davranışa hemen olur olmaz cevap vermektir, ceza ve ödül ise çok sonra da gelebilir.

[Işıldayan Safir]

HER ŞEYİN BAŞI ZAMANLAMA

Uygun zamanlama, etkin şartlanma için esastır. Eğer takım mükemmel bir kap-kaç gerçekleştirdiğinde, koç, "Harika!" diye bağırırsa çok daha etkili olur, soyunma odasına dönene kadar beklerse, daha az etkili olur. Neden? Çünkü biz her zaman takviyenin getirdiği duyguları, olmakta olan paterne bağlamak isteriz.

Bizim yargı sistemimizin kusurlarından biri de, insanlar bir suç işledikten sonra bazen yıllarca cezalandırılamamalarıdır. Zihinsel olarak belki o cezanın nedenini bilirler ama bu sorunu getiren davranış patenti hâlâ bir bütün halindedir. Kesintiye uğratılmamıştır, ona herhangi bir acı da bağlanamamıştır.

Davranış ve duygularımızı uzun dönemli olarak değiştirmenin tek gerçek yolu budur. Beynimizi etkin şeyler yapmaya, zihinsel olarak değil, yani akıl yoluyla değil, nörolojik olarak eğitmeliyiz, îşin zor yanı, çoğumuzun aslında durmadan birbirimizi şartlandırdığımızı, birbirimizin davranışını biçimlendirdiğimizi anlamıyor olmamızdır. Çoğu zaman insanları olumlu yerine olumsuz şartlandırmaktayız.

Bunun basit bir örneği kızım Jolie'nin eski erkek arkadaşında ortaya çıktı. Jolie okulla, dansla ve rol aldığı müsamere temsiliyle pek meşguldü. Çocuk onun her gün kendisini aramasını istiyor, Jolie birkaç günü atlayıp sonra arıyor, çocuk da ona büyük acılar veriyordu. Daha sık aramasını istediği kesindi. Ama uyguladığı takviye stratejisi, aradığı zaman çıkışmak ve sitem etmekti.

Siz hiç böyle hatâlar yaptınız mı? Kız ya da erkek arkadaşınızın, eşinizin ya da başka önemli kişilerin sizi daha sık aramasını istiyorsanız, onlara sitem etmek ne kadar etkili bir yöntemdir sizce? Sonunda aradıklarında onlara, "Hah, nihayet aklına gelebildim! Ne mucize! Neden arayan hep ben olmak zorundayım?" gibi şeyler mi söylüyorsunuz? Bu durumda yaptığınız şey, onu hiç sizi aramamaya eğitmek! Tam istediğiniz şeyi yaptığı anda, ona acı veriyorsunuz. Sonunda ne olacak? Acıyı sizi aramasına bağlayacak, gelecekte bundan daha da çok kaçacak. Jolie'nin olayında bu patern uzun sürdü, aylarca böyle gitti, sonunda Jolie de asla kazanamayacağına karar verdi. Aramasa acı gelecek, arasa acı gelecekti. Tahmin edebileceğiniz gibi, bu olumsuz takviye paterni ilişkilerinin pek çok alanına da sızdı, sonunda dostlukları bitti.

Birinin sizi aramasını gerçekten istiyorsanız, aradıkları zaman sevinçle cevap vermelisiniz. Onlara çok özlediğinizi, çok sevdiğinizi, konuşma fırsatı bulduğunuz için çok mutlu olduğunuzu söylerseniz yine arama eğilimleri artar mı sizce?
Unutmayın, tekrarlanmasını istediğiniz davranışlara zevki bağlayın.

ABD'deki bazı şirketlere danışmanlık yaptığım sırada, çoğu şirketin elemanlarını olumsuz takviyeyle motive etmeyi ilk strateji olarak benimsediklerini gördüm. Birinci motivatör olarak korkuyu ve cezayı kullanıyorlardı. Bu yaklaşım kısa dönemde sonuç verir ama uzun dönemde vermez. Er geç şirketler doğu Avrupa'nın yüzleştiği sorunlara doğru kayarlar. İnsanlar korku içinde yaşamaya ancak bir süre dayanır, sonunda başkaldırır.

Şirketlerin ikinci önemli stratejisi de parasal özendiriciler. Bu çok mükemmel bir fikirdir ve genellikle çok da makbule geçer ama etkinlik açısından sınırlıdır. Azalan kazançlar kanunu diye bir şey, bir noktada devreye girer. Artık ne özendirici verirseniz verin, daha yüksek kalitede iş elde edemez olursunuz. Çoğu şirketler bu alanda yapabileceklerinin sınırlı olduğunu görmüş bulunuyor. Sürekli parayla takviye ederseniz, insanlar değerli bir şey yapınca bunu bekler hale gelir. Derhal bir ekonomik kazanç ister. Derken sırf o parasal ödül için çalışmaya başlar, onu alamayınca mutsuz olurlar, şirket de elemanlarının parasal talepleriyle baş edemez duruma gelir.

Üçüncü ve en güçlü motivasyon yolu da kişisel gelişme yöntemi. Elemanlarınızın kişi olarak büyümesine ve gelişmesine yardım ettiğiniz zaman, hayata ihtirasla sarılırlar, işlerine de ihtirasla sarılırlar. Daha fazla katkıda bulunmak isterler. Bunu dış baskılar için değil, kişisel bir gurur saydıkları için yaparlar. Tabii bunun yanında bir de özendirici programı uygulanmasın demiyorum. Ama özendiricilerin en güçlüsünü de kullandığınızdan emin olun. O da, insanların büyümesine ve gelişmesine yardımcı olmaktır.

[Işıldayan Safir]

"İyilikle kötülük, ödülle ceza, mantıklı bir yaratık için tek amaçtır. Tüm insan ırkını çalıştıran ve yöneten işte bu dizgin ve kırbaçtır."
JOHN LOCKE

TAKVİYENİZİ PROGRAMLAYIN Kİ DEĞİŞİM KALICI OLSUN!

Yeni bir davranışsal ya da duygusal patern oluşturmaya başladığınızda, kendinizi ya da paterni kimin için kuruyorsanız onu takviye etmek çok önemlidir. Başlangıçta o istenen hareketi her yapışınızda (örneğin içinde yemek olan tabağı ittiğinizde), kendinizi takdir etmelisiniz, gerçekten hoşunuza gidecek zevk takviyeleri sunmalısınız. Ama o davranışı ilerde de her seferinde takviye ederseniz, ödüller etkinliğini kaybeder, makbule geçmez olur. Bir zamanlar benzersiz ve zevkli bir sürpriz olarak gelen şey beklenen bir norm haline gelir.

İhtiyacı olanlara yardım etmeye adanmışlığım yüzünden, havaalanlarından geçerken benden para isteyenlere hep veririm. Hiç unutmayacağım bir olayda, bir adam böyle bir isteği, benim sık geçtiğim bir terminalde seslendirmeyi âdet edinmişti. Ne zaman oradan geçsem ona biraz para verirdim. Bir sabah çok acelem vardı, cebimde de para yoktu. Hızla yanından geçerken gülümseyip, "Merhaba! Üzgünüm ama bugün param yok" dedim. Çok kızdı. Bir zamanlar sevindiği şeyi vermiyorum diye!

Sizin de, benim de unutmamamız gereken bir şey, hoş sürprizlerin dünyada karşılaşabileceğimiz en zevkli tecrübelerden olduğudur. İşte bu yüzden de, eğer bir davranışın uzun dönemde kalıcı olmasını istiyorsanız, değişken takviye programı denilen şeyi uygulamasını bilmeniz gerekir.

Size yunus eğitiminden bir örnek vereyim. Yunusa atlamayı öğretirken, eğitmenler başlangıçta onun kendiliğinden atlamasını beklerler. Yaptığı anda onu bir balık vererek ödüllendirirler. Kendiliğinden her atlayışında balık verilince, yunus sonunda gerekli nöro-asosiyasyonu yapar. Atlarsa balığı alacaktır. Zevkin böylelikle eğitmenin istediği davranışa bağlanması sayesinde, yunus tekrar tekrar atlamaya şartlandırılabilir. Ama sonunda eğitmen balığı ancak yunus daha yükseğe atladığı zaman vermeye başlar. Standartları yavaş yavaş yükseltmekle, eğitmen artık yunusun davranışını biçimlendirmeye başlar. Anahtar şudur: Yunusa ödül her seferinde verilirse, buna alışacak, artık elinden gelenin yüzde yüzünü vermeyecektir. Bu yüzden sonraları yunusa ödül, bazen birinci atlayıştan sonra, bazen beşinci atlayıştan sonra, bazen de ikinci atlayıştan sonra verilir. Yunus hangi atlayışın ödüllendirileceğini hiçbir zaman bilemez. Ödülün verilebileceği beklentisiyle, hangi atlayışta verileceğinin bilinmemesi bir araya gelince, yunus her seferinde elinden gelen çabanın en iyisini gösterir. Ödüllerin değeri hiçbir zaman ayağa düşmemiş olur.

İnsanları kumara iten de aynı tür bir etkendir. Bir kere kumar oynayıp ödüllendirilince, o ödüle yoğun bir zevki bağlarlar. O heyecan ve beklenti, onları hep güder. Bir süre ödüllendirilmeyince, bu sefer kazanacakları yolundaki duyguları genellikle daha güçlenir. Kumarbazı güden şey yeniden kazanma ihtimalidir. Eğer kişi hiçbir zaman kazanmadan oynamak zorunda kalırsa, sonunda vazgeçer. Ama arada küçük birkaç ödül kazanmak, birkaç eli alabilmek, kaybettiği paranın birazını yeniden önüne çekebilmek onları hep beklenti durumunda tutar, bu sefer büyük kazanacaklarını düşündürür. Kötü bir alışkanlığı, örneğin sigara içmeyi ya da kumar oynamayı birkaç ay boyunca bırakan insanlar, bazen, "son bir vurgun daha" yapmaya umut bağlarlar. Aslında böylelikle, kırmak istedikleri paterni daha güçlendirir, o alışkanlıktan ömür boyu kurtulmayı daha zorlaştırırlar. Bir tek sigara daha içerseniz, sinir sisteminizi uyarır, gelecekte de kendinizi böyle ödüllendireceğiniz beklentisine yol açarsınız. Nöro-asosiyasyonunuzu aktif durumda tutar, hattâ kırmak istediğiniz alışkanlığı güçlendirirsiniz! Bir kimsenin davranışını uzun dönemli olarak takviye etmek istiyorsanız, sabit programlı takviye denilen yöntemi kullanabilirsiniz.

Karen Pryor kitabında yunusa on atlayış yaptırmayı tarif etmektedir. Yunusun her seferinde on atlayışı yapacağından emin olmak için, onu her seferinde onuncu atlayışın sonunda ödüllendirmek gerekir. Takviyeden önceki aşamada çok fazla davranış talep edemezsiniz. Ama eğer yunusa yalnızca onuncu atlayışın sonunda ödül verirseniz, çok geçmeden, daha önceki dokuz atlayışa o kadar önem vermesi gerekmediğini öğrenir, kalite düşmeye başlar. Bu tepkiyi, maaş çekini her ay başı almaya alışmış insanlarda da görürüz. Elemanlar kendilerinden bazı şeyler beklendiğini, bunun karşılığında da maaş verildiğini bilirler. İşin kötü yanı, pek çok insan, ancak maaşı almaya yetecek kadar
çaba gösterir, çünkü bu işte bir sürpriz unsuru yoktur. İşe giden insan, maaşı da doğal olarak alacaktır. Eğer verilen tek ödül oysa, elemanlar ancak bekleneni yaparlar, maaşı hak edecek kadarın üzerine çıkmazlar. Ama eğer arada bazı sürprizler olursa, örneğin takdir, ikramiye, terfi ve daha başka neşelendirici şeyler olursa, o zaman ek bir çaba gösterirler, ödüllendirileceklerini umarlar.

Unutmayın, bu sürprizler asla önceden kestirilemeyen şeyler olmalıdır. Yoksa etkinliklerini kaybederler, normal sayılmaya başlarlar. Beklenti, davranışı gütmeye başlar. Ödüllerinizi değiştirin. O zaman hem kendinizde, hem de yönettiğiniz insanlarda çok daha büyük sonuçlar görürsünüz.

Takviyenin bir üçüncü amacı daha vardır. Ona da büyük ikramiye denir. Bu size takviyeyi bileşik hale getirme olanağı verir. Örneğin yunusa çok seyrek olarak, bir yerine üç ya da dört balık veriyorsanız, yunusta hep o beklenti buluur. Çok çaba gösterirse, bu sefer çok büyük bir ödül alabileceğini düşünür. Böyle bir durumda, yunusun her seferinde kendini yaptığı işe daha çok verdiğini görürsünüz.

İnsanlar da benzer tepki gösterirler. Şirketlerde genellikle insanlara beklediklerinden çok daha büyük bir ödül verilince, çok büyük bir motivasyon yaratılır, harika bir hizmet vermekle gelecekte bundan da büyük bir ödül alabileceklerinin beklentisi sürer. Aynı ilke çocuklarınız konusunda da sihirli denilecek kadar etkindir!

[Işıldayan Safir]

"SIÇRAMALI BAŞLANGIÇ" YARATIN.

Büyük ikramiye ilkesi, hiç sonuç üretmeye motive edilmemiş insanlar için de kullanılabilir. Yine yunus eğiticilerine bakarsak, eğer karşılarında hiç motive edemedikleri bir hayvan varsa, bazen ona on iki balık birden verirler. Hem de bunu hak edecek hiçbir şey yapmadığı halde. Bunun verdiği zevk bazen yunusun eski paternini kırmaya yeterli olur, onu o kadar sevindirir ki, bundan böyle eğitilmeyi kabul etmesine yol açar.

İnsanlar burada da aynı davranışı gösterirler. Eğer hiçbir şeyi doğru dürüst yapamayan birine, birdenbire, belki sırf acıma ya da sevgiden ötürü, bir ödül verilirse, bazen o kişi daha yüksek düzeylere, davranış ya da performans biçimlerine yükselebilmektedir.

Ama şartlanma konusunda hatırlanacak en önemli şey, istenen davranışı derhal ödüllendirmektir. Bir zamanlar sizi çaresizlik duygularına iten şeyi şimdi hafife, alaya aldığınızı fark ettiğiniz anda, kendinizi takviye edin. Biri daha yapın, daha da çok zevk yaratın. Biraz gülün. Unutmayın, olumsuz ya da olumsuz türdeki güçlü duyguları her yaratışınızda, sinir sisteminizde de bir bağ yaratıyorsunuz. O paterni tekrar tekrar uygularsanız, kendinizi güçlü gördüğünüz ya da güldüğünüz resmi zihninizde tekrar tekrar canlandırırsanız, gelecekte güçlü olmayı ve gülmeyi bir o kadar kolay bulursunuz. Patern kurulmuş olur.

Kendiniz ya da takviye etmek istediğiniz kişi bir şeyi doğru yaptığı anda, hemen bir ödül yaratın. Sizin ya da onun pek çok istediği bir şey olsun. Kendinize duygusal ödüller de verebilir, en sevdiğiniz müziği pikaba takabilir ya da amaçlarınıza ulaşmakta olduğunuzu görerek gülümseyebilirsiniz. Şartlanma çok önemlidir. Kalıcı sonuçları bununla yaratırız. Bir kere daha söylemekte yarar var, unutmayın ki sürekli olarak takviye edilen ya da ödüllendirilen her duygu ya da davranış paterni, şartlanacak, otomatik hale gelecektir.

Takviye etmediğimiz paternler eninde sonunda yok olacaktır.

İlk beş adımı artık tamamladığınıza göre, son adıma geçebiliriz...

[Işıldayan Safir]

NAC MASTER ADIM 6: Sınayın!

Neleri başardığınıza bakalım: Yeni bir duygu ya da davranış paterni istediğinize karar verdiniz; gerekli değişimi sağlamak için kendinize kaldıraç buldunuz, eski paterni kestiniz yeni bir alternatif buldunuz, onu kalıcı oluncaya kadar şartladınız. Şimdi geriye kalan tek adım, bunu gelecekte iyi işleyeceğinden emin olmak için sınamaktır.

Bunu yapmanın Nöro-Linguistik Programlama'da öğretilen bir yolu, "geleceği yaşama"dır. Anlamı şudur: Size çaresizlik duygusu veren durumu hayalinizde canlandırın, gerçekten aynı duyguyu yaratıyor mu, yoksa yerine koyduğunuz yeni patern "harika" mı görünüyor, bakın. Her canınız sıkıldıkça sigara içme isteğini hâlâ duyuyorsanız, kendinizi öyle sıkıcı bir durumda hayal edin, şartladığınız yeni alternatif her neyse, okumak mıdır, koşu yapmak mıdır, onu yapmaya bir istek duyup duymadığınıza bakın. Eskiden o duygu ya da davranışa yol açan durumun şimdi yeni ve güçlendirici alternatife otomatik olarak yönelmesi halinde, yeni paternin gelecekte sizin için sonuç vereceğinden emin olabilirsiniz.

Buna ek olarak, gerçekleştirdiğiniz değişikliğin ekolojisini de sınamanız gerekir. Ekoloji sözü, doğuracağı sonuçlar anlamına gelmektedir. Bu değişikliğin çevrenizdekiler üzerindeki etkisi ne olacaktır? Onlar sizin işinizi ya da kişisel ilişkinizi destekleyecekler midir? Yeni paternin uygun bir şey olmasını şimdiki hayat biçiminizle, inançlarınız ve değerlerinizle tutarlı olmasını sağlayın.

Bir sonraki sayfada size bir işaretleme listesi sunacağım. Bunu kullanarak yeni başarı patentinizin kalıcı ve uygun olduğundan emin olabilirsiniz. Eğer bu paterni yaratma girişiminiz kalıcı olmamışsa, yeniden Adım 1'e dönmeniz gerekir. Ne istediğiniz ve bunu neden istediğiniz konusunda emin misiniz?

Adım 2'yi gözden geçirin. Değişiklik yaratmaya kalkıp başarılı olamayan insanların çoğu genellikle yeterli kaldıraç bulamamışlardır. Ek kaldıraç sağlamak için, herkesin önünde bir söz vermeniz gerekebilir. Yakanızı bırakmayacak insanları seçin! Yeterli kaldıraç olduğu kanısına varırsanız, Adım 3'e bakın. Ne istediğinizi biliyorsanız, yeterli kaldıracınız da varsa, belki de gidip gidip cama çarpan sinek gibisinizdir. Aynı şeyi defalarca, giderek artan yoğunlukta yapmış ama yaklaşımınızı değiştirmemişsinizdir. Paterni kesmeniz şarttır.

[Işıldayan Safir]

Perpetuals Nickli Üyeden Alıntı

Zerynthia paylaşımların devamı gelecek mi ?

Bilmem. İster misiniz?